Gornji Podgradci – selo na prvoj liniji Kozare

Gornji Podgradci su u ljeto 1942. bili mnogo više od sela na obroncima Kozare.
Prema knjizi „Bitka na Kozari“, upravo tu je bio smješten štab 3. bataljona 2. krajiškog partizanskog odreda. Ovo selo postalo je nervni centar za odbranu cijelog jugozapadnog sektora Kozare.

Partizanska patrola prolazi kroz zasniježene ulice jednog kozarskog sela. Atmosfera je teška i hladna, dim se diže iz kuća koje svjedoče o ratnim danima. Borci su u pokretu, odlučni i fokusirani. Ova scena prikazuje svakodnevnu napetost uoči velikih okršaja na Kozari 1942.

Partizanske jedinice u selu – tačno prema izvoru

Knjiga navodi da su u Gornjim Podgradcima djelovali:

  • komandant 3. bataljona:
    Mirko Pekić
  • zamjenik komandanta:
    Piljo Stanišljević
  • politički komesar:
    Joco Marjanović
  • zamjenik političkog komesara:
    Milan Egić

📌 Sve ove informacije preuzete su iz knjige, str. 82.

Čete raspoređene oko sela

  1. bataljon držao je položaje na više pravaca koji okružuju selo:
  2. Prva četa
    – rejon Bistrica – Vrbaška (zatvaranje pravca prema Bosanskoj Gradišci)
    – štab u Trijebovljanima
    – komandir: Mirko Bašić
    – politički komesar: Rade Ranilović
  3. Druga četa
    – lijeva obala Lubine, rejon Grbavci
    – komandir: Rade Čekić
    – komesar: Brane Kovačević
  4. Treća četa
    – rejon Adžići – Samardžije (u selu Samardžije nalazio se i štab čete)
    – komandir: Ljuban Aćimović
    – komesar: Danilo Borković
  5. Četvrta četa
    – pravci Šimići – Mičije – Krnjin
    – komandir: Branko Vignjević
    – komesar: Stevo Sovilj
Partizanska jedinica probija se kroz gustu, smrznutu šumu. Tišina prelazi u napetost dok se borci kreću opreznim, uhodanim korakom. Ovo je ambijent u kojem su partizani sa Kozare provodili najveći dio vremena – hladnoća, oprez i stalna borbena gotovost.

📌 Sve iz knjige, str. 82–83.

Selo kao organizacijski centar

U martu 1942. u Gornjim Podgradcima održana je i:

Prva okružna konferencija SKOJ-a za Kozaru

Na konferenciji su učestvovali istaknuti omladinski rukovodioci:

Brane Prokopić, Mirko Marjanović, Anda Knežević, Mladen Oljača, Dušan Vidović, Božo Dimitrijević, Desa Batoz, Lazarka Batoz, Miša Perović, Bora Batoz, Tošo Dragišić, Stojan Bjelouk, Radosava Tica, Dušanka Ostojić, Mira Kaus, Radovan Makić, Jelica Erceg, Mara Strika, Anka Marjanović, Mira Šinik, Duško Vujanović, Anđa Kerkez i mnogi drugi.

📌 Sve iz knjige, str. 39–41.

Unutar drvene barake, borci slušaju govor jednog od svojih rukovodilaca. Ovakvi sastanci bili su ključni za održavanje morala, širenje informacija i donošenje odluka. U knjizi „Bitka na Kozari“ mnogo je opisa ovakvih trenutaka — gdje se odlučuje o napadima, odbrani i opstanku.

Emotivni dio – ali zasnovan isključivo na činjenicama

Gornji Podgradci nisu izmišljena herojska priča –
njihova uloga u bici na Kozari zapisana je u dokumentima, izvještajima i sjećanjima preživjelih.

U selu su se okupljali borci koji su branili ulaze prema Kozari.
Na Lubini, Grbavcima, Bistrici, Samardžijama i Mičijama vodile su se borbe koje knjiga opisuje kao „žilave, uporne, česte i krvave“.

Ukopani u improvizovane rovove, partizani drže položaj i prate kretanje neprijatelja. Snijeg skriva tragove, ali ne ublažava hladnoću. Ovo je autentičan prikaz borbenih položaja oko Lubine, Grbavaca, Samardžija i drugih linija koje su držali borci iz Gornjih Podgradaca.

Partizani iz sela nisu bili anonimni:

  • stajali su na položajima gdje su neprijateljske kolone pokušavale probiti obruč,
  • držali su linije pod artiljerijskom vatrom s istočne zaprečne linije,
  • bili su prva prepreka ustaško–njemačkim grupama koje su nadirale prema Kozari.

Knjiga bilježi da su upravo čete iz Gornjih Podgradaca:

  • uništavale izviđačke grupe,
  • vodile zasjede,
  • zaustavljale proboje kod Lubine, Grbavaca i Samardžija,
  • učestvovale u ofanzivi na Mrakovicu,
  • štitile zbjegove koji su se povlačili u unutrašnjost Kozare.

Selo je u knjizi prikazano kao mjesto gdje se borci vraćaju na kratki predah – mokri, iscrpljeni, ali odlučni.
Tu su bili i telefoni bataljona, kuriri, saniteti i straže.
Iz ovih kuća borci su odlazili na položaje koji su odlučivali o sudbini cijelog Potkozarja.

Dok se u pozadini vidi zapaljena kuća, borci se brzo povlače pod neprijateljskom vatrom. Ovakve scene su bile česte tokom njemačko-ustaške ofanzive na Kozaru — sela su gorjela, a borci su štitili zbjegove i pokušavali očuvati živu glavu u gotovo bezizlaznim situacijama.

Izvor knjiga Bitka na Kozari

Dalibor Šinik

IZDVAJAMO