Franjo Kluz

Narodni heroj od 18. maja 1948.

Franjo Kluz (1912 — 1944), učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije. Uz Rudija Čajaveca jedan od pionira vazduhoplovstva NOV i POJ i narodni heroj Jugoslavije.

Rođen je 18. septembra 1912. godine u selu Jošiku, kod Bosanske Dubice. Osnovnu i građansku školu je završio u Bosanskoj Dubici. Potom je jedno kraće vreme radio kao pisar kod jednog advokata, a onada je stupio u Vojno vazduhoplovstvo. Najpre je završio mehaničarsku, a potom i pilotsku podoficirsku školu, 1939. godine. Početak Aprilskog rata, 1941. godine, zatekao ga je kao pilota izviđačke eskadrile na aerodromu Rajlovac, kod Sarajeva.

Posle kapitulacije Jugoslovenske kraljevske vojske, nije odveden u zarobljeništvo, već je mobilisan u novoformirano vazduhoplovstvo Domobranstva Nezavisne Države Hrvatske. Pošto je bio rodoljub i nije želeo da služi okupatoru, povezao se sa pripadnicima Narodnooslobodilačkog pokreta u Banja Luci. Najpre je davao je pokretu pomoć u novcu, oružju i drugom materijalu, čekajući priliku da avionom poleti na oslobođenu teritoriju.

Posle oslobođenja Prijedora i Ljubije, maja 1942. godine, stekli su se uslovi za prelazka Franje Kluza i Rudija Čajaveca u Narodnooslobodilačku vojsku. Posle opsežnih priprema, kojima su rukovodili banjalučka partijska organizacija i Operativni štab NOP odreda Bosanske krajine, Franjo Kluz je, 23. maja 1942. godine, avionom „Potez 25“ sletio na sletilište Urije, kod Prijedora. Istog dana, u Prijedor se spustio i pilot Rudi Čajavec s mehaničarom Milovanom Jazbecom. To je bio početak stvaranja partizanske avijacije, i jedan od prvih primera u Drugom svetskom ratu da pokreti otpora raspolažu vlastitim vazduhoplovstvom. U članstvo Komunističke partije Jugoslavije, Franjo je primljen, ubrzo po dolasku u partizane, 14. jula 1942. godine.

Sa ranije pripremljenog aerodroma kod sela Međuvođe, Franjo Kluz je, s mehaničarom strelcem Ivicom Mitračićem, izvršio dva borbena leta. Prvi let 4. juna kada su bombama i mitraljeskom vatrom napali zloglasnu ustašku crnu legiju, kod Međeđe, a drugi 7. juna kada su bombardovali Bosanski Novi i Dvor i bacali letke nad Dubicom i Kostajnicom. Zbog neprijateljske ofanzive na Kozaru, Kluz i Mitračić su se 14. juna prebacili na novi aerodrom kod Lušci Palanke, napadajući uz put neprijateljske kolone.

Jedan nemački lovac je 6. jula 1942. godine, otkrio i zapalio Franjin avion „Potez 25“, što je onemogućilo dalju akciju prvih partizanskih avijatičara, koji su, u uslovima ogromne neprijateljske prevlasti u vazduhu, uspeli da se održe punih 45 dana, što je imalo znatan moralni i politički efekt. Ostavši bez aviona, Franjo Kluz je ušao u sastav Operativnog štaba NOP odreda Bosanske krajine, gde je ostao sve do novembra 1943. godine, kada se priključio Prvoj vazduhoplovnoj bazi u Livnu. Zajedno s ostalim vazduhoplovcima koji su se tu prikupili na poziv Vrhovnog štaba NOV i POJ, prešao je u Italiju, pa u severnu Afriku, gde je ušao u sastav Prve eskadrile NOVJ, koju su, posle intenzivne obuke, Saveznici naoružali lovcima marke „Spitfajer“. U činu kapetana Franjo Kluz je u ovoj eskadrili, pored letačke dužnosti, obavljao i funkciju političkog komesara.

Kao prvom partizanskom pilotu i dobrom letaču, Kluzu je bilo povereno da, kao pratilac komandira eskadrile majora Milete Protića, izvrši prvi borbeni zadatak ove eskadrile, 18. avgusta 1944. godine. Od tada s aerodroma Kana u Italiji, Kluz je izvršio više borbenih letova, napadajući neprijatelja u Dalmaciji i delovima Bosne i Hercegovine, i obezbeđujući lovačku zaštitu partizanskim i savezničkim avionima.

Poginuo je 14. septembra 1944. godine, kada je, kao vođa četvorke „Spitfajera“, oboren od neprijateljske protivavionske artiljerije, prilikom napada luke u Omišu.

Ukazom Prezidijuma Narodne skupštine federativne Narodne Republike Jugolsavije, 18. maja 1948. godine proglašne je za narodnog heroja.

Spomenik u Međuvođe

Rudi Čajavec

Narodni heroj od 20. decembra 1951.

Rudolf Rudi Čajavec (1911 — 1942), partizanski pilot, uz Franju Kluza jedan od pionira vazduhoplovstva NOVJ i narodni heroj Jugoslavije.

Rođen je 1. aprila 1911. godine u selu Zgošću, kod Visokog. Još kao gimnazijalac pripadao je revolucionarnoj omladini; zbog sukoba sa školskim vlastima, morao je menjati mesta školovanja. Kao student Pravnog fakulteta u Beogradu nastavio je suradnju s studentskim pokretom; aktivno je učestvovao u studentskim demonstracijama, posle kojih je bio hapšen i mučen u zatvoru „Glavnjača“.

Posle petomajskih izbora 1935. godine na kojima je glasao protiv Bogoljuba Jevtića, premešten je iz Beograda, gde je radio u Ministarstvu poljoprivrede. Godine 1936. završio je školu rezervnih oficira-pilota u Novom Sadu. Dve godine pred rat odlazi u Francusku, u nameri da doktorira pravne nauke na Sorboni.

Okupacija ga je zatekla u Zagrebu, odakle odlazi u Banja Luku; postavljen je za direktora Ureda za kolonizaciju. Ovaj položaj omogućio mu je da, u saradnji s grupom službenika u Uredu i pod rukovodstvom partijske organizacije Banja Luke, uspostavi kanal za dostavljanje materijala i obaveštenja na oslobođenu teritoriju. Pošto je, kao rezervni oficir-pilot, povremeno leteo u jedinici Vazduhoplovstva NDH, koja se stacionirala na aerodromu Zalužani, uspostavio je vezu s Franjom Kluzom i aviomehaničarom Milovanom Jazbecom, koji su, takođe, u okviru zajedničkog plana gradskog komiteta i Operativnog štaba NOP odreda Bosanske krajine, pripremali preletanje na oslobođenu teritoriju.

Rudi Čajavec i Jazbec preleteli su na sletilište Urije kod Prijedora 23. maja 1942. godine, avionom „Brege-19“, neposredno posle pilota Franje Kluza. To je bio početak stvaranja partizanske avijacije.

Sve do početka juna 1942. godine, dok su na Urijama vršene intenzivne pripreme za rad partizanskih aviona, Čajavec je učestvovao na narodnim zborovima, šireći bratstvo hrvatskog i srpskog naroda. Učestvovao je u sastavljanju letka namenjenog domobranskoj vojsci, koji su potpisali partizanski vazduhoplovci. Prvi i jedini ratni let Čajavec i Jazbec izvršili su 4. jula 1942. godine. Oni su nad Banja Lukom bacali letke, a zatim su bombama napali aerodrom Zalužani. Posle uspešno izvršenog zadatka, u poslednjem naletu nad aerodromom Čajavec je ranjen u koleno, pa je bio primoran da poleti ka oslobođenoj teritoriji. Morao je, međutim, da prinudno sleti kod sela Kadinjana, gde su ga opkolili četnici; posle kraće borbe, Čajavec je izvršio samoubistvo, da ga ne bi živog zarobili.

Za narodnog heroja proglašen je 20. decembra 1951. godine.

Fabrika signalnih uređaja „Čajavec“ u Banjaluci, nosi njegovo ime.

/ Wikipedia /