POTKOZARJE

KOZARA
DRUGI SVJETSKI RAT 1941-1945.
GODINA 1943
Poslije ljetne ofanzive, u jesen 1942. i poćetkom 1943. godine, Okružni komitet KPJ i SKOJ-a obnavljaju, odnosno nanovo formiraju opštinske i sreske komitete KPJ i SKOJ-a, kao i USAOJ. a i AFŽ-a.
Početkom 1943. godine na Kozari su formirani inicijativni odbori AFŽ-a. U selu Suvaja izabran je odbor AFŽ-a. Za predsjednicu je izabrana Radosava Biga, za sekretara Milica Biga, a za odbornice Persa Biga i Ljuba Jarić, (275,498).
Početkom 1943. godine na Kozari dolazi do novog, ali još većeg poleta u razvoju NOB-a u cjelini, pa i do razvoja organa narodne vlasti. Obnavlja se rad NOO-a u svim oslobođenim selima.
7 januara 1943. godine izvršena je smotra IV krajiške divizije u Srpskoj Jasenici u Podgrmeču. Brigade prelaze na teren Kozare gdje vrše akcije na liniji Banja Luka-Bosanska Gradiška.
8. januara 1943. godine dječji logor u Sisku je rasformiran. U logoru Sisak umrlo je 535 djece sa Kozare. (275,279). Odvajanje djece od majki bio je zločin bez presedana. Mnogobrojni su primjeri ubijanja majki koje su se suprotstavile takvim postupcima. Majka je radije poginula nego dala da od nje odvoje svoje malo dijete koje nema ni godinu dana starosti. Dragoje Lukić je svjedok ubistva Jovanke Lukić i njenog sina Đoke, iz Miloševa Brda; Stoje Čekić i sina joj Mirka iz Grbavaca i Mike Mandić sa unukom Lukom iz sela Turjaka. (275,275). Mika Mandić ostala je bez sve porodice, samo je čuvala malo unuče Luku, njenu nadu da još nije sve izgubljeno, da se ne ugase glamlje na ognjištu. Kad su ustaše došle da joj odvoje i posljednju nadu, unuče Luku, ona je radije poginula nego ga od sebe odvojila. Ustaše su u njenom krilu ubile malog Luku i nju. To je zločin bez presedana. Velike mase djece, tek rođene pa do 2 godine, stajale su noću pod vedrim nebom, ili su ubacivane u zagađene prostorije sa golim podom. Roditeljima je bilo očigledno da njihova djeca ne mogu preživjeti u svojoj bespomoćnosti. Obećano im je da će biti smještena u posebne ustanove gdje će čekati kraj rata. Poslije tako izvršenog psihičkog pritiska na hiljade žena, čiji su životi bili u neizvjesnosti, pojavljivale su se razne »komisije« njemačkih prestavnika kao »spasioci«. Djeca leže na dvorištu pod vedrim nebom i plaču za hranom. Masovne likvidacije oboljenih majki i njihove djece. Ante Vrban se isticao u gušenju djece cijanom.
Javnost je saznala za masovno stradanje djece u logorima. Izvršen je pritisak na hrvatski Crveni krst, ali je išlo teško sa izvlačenjem djece iz logora. Zagrebački komunisti uzeli su stvar u svoje ruke. Akcijom je rukovodio profesor Ivo Marinković, ( Profesor Ivo Marinković, narodni heroj, koji se zadesio na Kozari za vrijeme ofanzive, vraćen je u Zagreb za sekretara vjereništva CK KPR Uhapšen je od ustaša 19. II 1943. i strijeljan.) koji je partijskim vezama preko antifašista Kamila Breslera i Velimira Deželića, visokih činovnika ministarstva udružbe, uspio da ovaj postupak legalizuje kroz jedno ustaško ministarstvo. Preko Dijane Budisavljević, Austrijanke porijeklom i supruge zagrebačkog hirurga, i drugih uticajnih faktora u hrvatskom Crvenom krstu nastojali su olakšati život djece u logorima.
10. januara 1943. godine jedinice 1. krajiške brigade razorile su željezničku prugu između Omarske i Piskavice. Napale su dijelove domobranskog dobrovoljačkog bataljona iz Banje Luke, ali su se poslije četveročasovne borbe povukle zbog jakog otpora.
Noču između 12. i 13. januara 1943. godine jedinice 2. krajiške brigade napale su neprijateljske posade u Dragotinji i Brezičanima. Došao je oklopni voz i napad je obustavljen. Prugu Bo-sanski Novi — Prijedor porušili su u dužini od 3 km i ubili 10 neprijateljskih vojnika.
13. januara 1943. godine jedinice 5 krajiške NOU brigade napale su žandarmerijsku i njemačku posadu Knežici. Borba se vodila 9 časova i jedinice 5. krajiške NOU brigade su bile prisiljene na povlačenje.
2
Imale su 2 mrtva i 6 ranjenih. Neprijatelj je imao 5 poginulih i ranjenih žandara.
13. januara 1943. godine jedinice 2. krajiške NOU brigade vodile su borbu kod Martin-Brda s 2. bataljonom domobranskog 5. pješadijskog puka i jednom njemačkom četom iz Prijedora I prinudile ih na povlačenje u garnizon. Druga krajiška NOU brigada imala je 10 poginulih i ranjenih boraca. Neprijatelj je imao 4 poginula i 12 ranjenih vojnika.
18. januara 1943. godine dijelovi 2. krajiške brigade poslije dvadesetočasovne borbe savladavale su neprijateljsku posadu žandarmerije u Karađorđevu. U borbi je ubijeno 2, ranjeno 7 i zarobljeno 20 žandara. Zapaljeno je 27 pušaka i 2 puškomitraljeza.
20. januara 1943. godine borba se vodila sa neprijateljem u selu Dragelji, kod sela Vrbaške (Bosanska Gradiška). Jedinice 2. krajiške NOU brigade odbile su napad 4. ustaškog bataljona iz Bosanske Gradiške i 1. njemačkog bataljona iz Topole kod sela Vrbaške i sela Dragelja i prunudile ih na povlačenje u polazne garnizone. Neprijatelj je imao 9 mrtvih i 28 ranjenih.
20. januara 1943. godine 2. krajiška brigada likvidirala je neprijateljsku posadu na željezničkim stanicama Brezičani Dragotinja i razrušila 2 km prugu. (275,395).
O krvavom putu zarobljenika koji su dospjeli u logorna Sajmištu kod Beograda, a odatle do Norveške, dao je svoje sjećanje zarobljeni borac 2. čete 2. bataljona Mirko Nikolić. Kao teški ranjenik sa Patrije dospio je na Sajmištu i tu ozdravio zahvaljujući njezi doktora Milorada Selevića, ljekara iz Beograda, i Miloša Miljatovića iz Međuvođa. 20. januara 1943. godinc ostalo je na Sajmištu još svega njih oko 2000 sa Kozare. Tada su prebaćeni u Norvešku. Poslije rata njih oko 200 vratilo se svojim kućama. Oni koji su preživjeli zahvalni su dobrim ljudima, Norvežanima koji’su ih na sve moguće načine pomagali da bi lakše podnijeli nesnosne uslove logorskog života.
Poznat je svega jedan jedini slučaj uspjelog bjekstva sa Sajmišta. Smješteni su bili na ušću Save, u trouglu između Save i desnog rukavca Dunava, ograđeni bodljikavom žicom i dobro čuvani od njemačkih straža. Ovaj logor pružao je vrlo slabe šanse za bjekstvo. Ako je neko na to mislio, poslije nekoliko dana provedenih u žici bio je toliko iznuren glađu da više nije bio sposoban za ma kakav napor. Grupu kojoj je bjekstvo uspjelo sačinjavali su: Sreto Bukva, odbornik iz sela Brekinje, Mićo Radulović iz sela Božica, Vaso Trivić iz sela Pobrđana i Dragoljub Ećim iz sela Mirkovca. Vidjeći bezizlazan položaj u logoru, ova grupa odlučila se na pokušaj bjekstva provlačenjem ispod bodljikave žice. Pokušaj je uspio i cijela grupa našla se jedne noći u selu Progoru u Sremu. Ovdje su ih sremski seljaci prihvatili i povezali sa fruškogorskim partizanima. Odatle su preko slavonskih jedinica nakon 25 dana ponovo bili u kozarskim jedinicama. Iz ove grupe jedino Vaso Trivić nije imao sreću da ponovo vidi Kozaru. Poginuo je u selu Putincima u Sremu naišavši na zasjedu neprijatelja.
Tako je, ukratko kazano, izgledao put u zarobljeništvo ljudi sa Kozare, i to onih koji su uspjeli da stignu do sabirnih logora. Tako je u praksi sprovođeno iseljavanje stanovništva i »uništavanje boljševizma« na ovom prostoru, koje se pominje u naredbi generala Štala od 18. jula 1942. godine.
21. januara 1943. godine neprijateljska posada iz Knežice i Jelovca povukla se u gradove. Štab IV divizije NOVJ naredio je 5. krajiškoj brigadi da se sa područja Kozare prebaci na teren Podgrmeča u rejon Palanke.
Noću između 21. i 22. januara 1943. godine na putu Banja Luka — Bosanska Gradiška jedinice 2. i 5. krajiške brigade napale su domobrane i žandare u selima Klašnicama i Krnete. U Klašnicama zapalile su zgradu opštine i žandarmerijsku stanicu. Pored ostalog naoružanja zarobljen je i jedan top 37 mm.
Između 24. i 26. januara 1943. godine krajiške brigade odlaze sa terena Kozare i učestvuju u borbama protiv neprijatelja u četvrtoj neprijateljskoj ofanzivi.
Krajem januara 1943. godine formiran je Okružni komitet SKOJ-a za Kozaru (drugi po redu), koji je imao 3 člana. Krajem januara 1943. godine na terenu Kozare djeluje 50 skojevskih organizacija sa 459 članova. Januara 1943. godine u kući Tadića, u selu Strigovi, formirana je manja partizanska bolnica koja je radila do jeseni iduće godine.
3
Polovinom februara 1943. godine 5. krajiška brigada dolazi na teren Kozare. Nakon povratka, polovinom februara 1943. godine, u sastav 5. krajiške (kozarske) NOU brigade dolaze novi borci sa čitavog područja Kozare.
Prema naređenju štaba 1. bosanskog udamog korpusa, od 3. bataljona 5. krajiške (kozar-ske) NOU brigade i 2. čete 1. bataljona 2. krajiške NOU brigade i jedne čete 6. krajiške NOU bri-gade 20. februara 1943. godine formirana je 1. krajiška NOU brigada. Treći bataljon 5. krajiške (kozarske) brigade dao je rukovodeći kadar i činio osnovicu novoformirane brigade. (274,67).
25. februara 1943. godine na cesti Prijedor — Bosanska Dubica dijelovi 5. krajiške brigade uništili su 3 neprijateljska kamiona i zarobili 20 njemačkih vojnika. Iz Prijedora i Bosanskog Novog krenuli su na slobodnu teritoriju dijelovi domobranske 4. pješadijske divizije i njemačke snage i napali su 5. krajišku NOU brigadu na Karanu. Borbe su vođene od 25. do 27. februara u kojima je 5. krajiška brigada imala velike gubitke i povukla se dublje u Kozaru.
U februara 1943. godine je izabran odbor žena u selu Međeđi. Predsjednica odbora AFŽ bila je Radoslava Marin. (275,497).
Februara 1943. godine u Prijedoru je formiran ilegalni odbor AFŽ. Za predsjednicu je izabrana Leposava Brković. za sekretara Zdravka Stojanović, blagajnicu Živana Borojević, a za članove Lenka Nikolić, Jelena Janjić. (275,497).
Narodnooslobodilački odbori u selima, iako su pretrpjeli velike gubitke, jer je veći broj odbornika pao u borbama ili je otjeran i ubijen u logorima, ponovo su se konsolidovali i nastavili sa radom, bez obzira na teškoće i opasnosti koje su proisticale iz prisustva neprijateljskih posada na tlu Kozare.
U februaru 1943. godine izabrani su NOO u oslobođenim selima, pa je formirano i 10 opštin-skih NOO-a, među kojim i ONOO Vranovac. I ovog puta su opštinske NOO-e bjrali seoski NOO-i. Svi opštinski NOO imaju plenum i izvršni odbor, koji broji 5-7 članova. (275,303).
Od februara 1943. nastavljeno je formiranje pozadinskih vojnih organa, komandi mjesta za srezove Prijedor, Bosanski Novi, Bosanska Dubica i Bosanska Gradiška, kao i partizanskih straža.
5. marta 1943. godine u šumskoj pruzi Bosanska Gradiška — Gornji Podgraci, između sela Karađorđevo (od mosta preko rijeke Jablanice za 300 m ka Gornjim Podgracima) do zaseoka Ražljivi, dijelovi 5. krajiške NOU brigade napali su i zapalili dva ustaško-domobranska voza. Ubijeno je 8, a zarobljeno 15 ustaša i domobrana.
12. marta 1943. godine jedinice 5. krajiške NOU brigade izvršile su rušenje pruge Prijedor — Bosanski Novi i zapalile opštinsku zgradu u selu Brezičani.
Noću između 14. i 15. marta 1943. godine Drugi bataljon 5. krajiške (kozarske) NOU briga-de napao je Dobrljin i poslije tročasovne borbe ga zauzeo. Zarobljeno je 90 domobrana i 4 oficira. Partizani su imali 1 poginulog i 4 ranjena borca. Zaplijenjen je 1 teški bacač mina, 1 teški mitraljez, 5 puškomitraljeza, 70 pušaka, 12 sanduka ručnih bombi, 4 sanduka minobacačke municije i ostale ratne opreme.
25. marta 1943. godine 1. bataljona 5. krajiške NOU brigade napao je neprijateljski teretni voz između željezničke stanice Brezičani i Svodna, na pruzi — Bosanski Novi. Ubijeno je 6 njemačkih vojnika i 3 ustaša.
25. marta 1943. godine ustaško-domobranske i njemačke snage iz Prijedora, Bosanskog No-vog, Dobrljina, Kostajnice napale su 5. krajišku NOU brigadu. Vodila se borba dva dana. Neprijatelj je pretrpio velike gubitke i prinuđen je na povlačenje na polazne položaje. Partizani su imali 5 poginulih i 4 ranjena borca.
27. marta 1943. godine izabran je odbor AFŽ u selu Devetacima. Za predsjednicu je izabrana Draginja Šurlan, član SKOJ-a, za sekretara Mira Vujanović, a za blagajnicu Mara Vujanović. (275,497) 28. marta 1943. godine u selu Petkovac izabran je odbor AFŽ-a. Za predsjednicu je iza-brana Ljubica Varićak, član SKOJ-a, za sekretara Dara Rabat, član SKOJ-a, a za blagajnicu Jelka Jelisavac. (275,497) 29. marta 1943. godine izabran je odbor AFŽ-a u selu Svodna. Za predsjednicu je izabrana Mika Bakić, za
4
sekretara Sava Kragulj, a za blagajnicu Ljiljana Knežević i odbornica Joka Tromašljanin. (275,497) U selu Baltama kod Kozarca oformljen je odbor AFŽ-a. U Prijedoru je ubrzo po formiranju inicijativnog odbora AFŽ-a radom organizacije bilo obuhvaćeno više žena: Dara Gašić, Lela Sučević, Đragica Lazić, Perska Krajinović, Mileva Alač, Anđa Babić Đuja Stojanović, Ljuba Radetić, Joka Jeličić, Mira Trubajić i Persa Ćupović. (275,497).
U martu 1943. godine ponovo se formira partijska ćelija u Bistrici za teren Omarske. (283,28)
Marta 1943. godine obnovljen je okružni komitet SKOJ-a na čelu sa sekretarom Anđom Knežević.
U selu Dubravi u kući Dejandvića održana je sreska konferencija USAOJ-a za Bosanski Novi.
U selu Johovi kod Bosanske Dubice oformljena je pionirska organizacija. (170,675)
U martu 1943. godine dolazi do izbora i sreskih NOO-a za Bosanski Novi i Bosansku Dubicu, a nešto kasnije i za Prijedor.
Krajem marta 1943. godine u kući Jandrije Kesera u selu Marini, na sastanku političkih radnika u pozadini, izabran je prvi Sreski narodnooslobodilački odbor za srez Prijedor, od 7 članova. U odbor su izabrani: Pero Gajić, predsjednik; Pero Baškot, sekretar; a članovi Boško Simatović, Đoko Bašić, Vaso Rajlić, Tomo Munjiza i Nikola Kovačević. (275,502) Na prvoj sjednici ovog odbora zaključeno je da se izda nalog svim knezovima i muhtarima na terenu prijedorskog sre-za (ostacima stare i neprijateljske vlasti) da odmah prestanu s djelovanjem i odmah predaju svoje štembilje (muhure) Sreskom narodnooslobodilačkom odboru. (274,67) Odlučeno je, također, da prijedorski srez pruži pomoć u izvršenju proljetne sjetve preostalom stanovništvu sreza Bosanska Dubica, koje je mahom izginulo i otjerano u logore, sela popaljena, imovina uništena, ostala bez ikakvih sredstava za obradu zemlje. Trebalo je posijati plodna polja. Sreski NOO Prijedor je napravio plan koliko koja opština treba da uputi stočnih zaprega u taj kraj kako bi se sjetva na vrijeme obavila. Tamo se šalju alatke i sjeme. Sanska opština prema planu je trebalo da, uputi 30, ali je ona uputila 45 zaprega, a 15 zaprega je ostavljeno na tom području da stoji narodu na raspolaganju. To je poklon od onih ljudi koji su imali po dvije zaprege. Pomoć postradalom stanovništvu Bosanske Dubice upućivale su i opštine Palančište i Omarska. Na području sreza Bosanska Dubica ukupno je upućeho 150 zaprega. (275,503)
Izvršavanjem ovih prvih odluka počeo je da djeluje novoformirani Sreski narodnooslobodilački odbor. Tako krajem marta već postoje sreski narodnooslobodilački odbori za Bosanski Novi, Bosansku Dubicu i Prijedor.
2. aprila 1943. godine zasjeda 4. bataljona 5. krajiške NOU brigadedočekala je jedan kamion u kome se nalazilo 10 radnika i 2 njemačka vojnika, koji su išli na istražne radove ugljenokopa Bukova Kosa – Palančište, na putu Prijedor — Bo’sanska Dubica. Ubijena su 3 radnika, a ranjeni Nijemci umrli su u Prijedoru. Radovi su obustavljeni. (275,369)
Kada je 250 neprijateljskih vojnika krenulo iz Prijedora, a jedna satnija iz Studene, u borbi je ubijeno 19, a ranjeno 17 neprijateljskih vojnika. Neprijatelj se povukao u Prijedor i Studenu.
3. aprila 1943. godine 180 neprijateljskih vojnika iz Prijedora nastupalo je prema Palančištu. Iz zasjede su dočekali neprijatelja dijelovi 5. krajiške NOU brigade. Ubijeno je 8, a ranjeno 11 neprijateljskih vojnika. Zapljenjena su 2 šmajsera i nešto municije. Neprijatelj se povukao u Prijedor.
U poslijepodnevnim časovima 5 neprijateljskih aviona u više navrata mitraljirali su i bombardovali sela oko Prijedora, ispod Kozare.
4. aprila 1943. godine u selu Prusci izabran je odbor AFŽ-a. Za predsjenicu je izabrana Milena Lujić, za sekretara Smilja Janković, a za blagajnicu Joka Dejanović. (275,497)
4. aprila 1943. godine prilikom izbora incijativnog odbora u selu Pruscima za blagajnicu je predložena Joja Dejanović. Iako je to bilo nakon kratkog vremena kako su joj u borbi sa neprijateljem (26. marta 1943. godine) poginula dva sina i popaljena sva imovina, prihvatila je ponuđenu dužnost sa čvrstim uvjerenjem u konačnu pobjedu Narodnooslobodilačke vojske. Takve su bile majke Kozarčanke: sinove su davale za slobodu svoje otadžbine, i a one se same borile za pobjedu Narodnooslobodilačke
5
vojske. Sve teškoće su herojski podnosile, a pobjedama se radovale. (275,498)
5. aprila 1943. godine u selu Dumbrava izabran je odbor AFŽ-a. Za predsjednicu je izabrana Ljuba Sarić, za sekretara Cvijeta Đurica. (275,497) U selu Grabašnica u odboru AFŽ za predsjednicu je izabrana Pava Marin, za sekretara Vuka Stojanović, član SKOJ-a. (275,497)
6. aprila 1943. godine u selu Ahmetovci u odbor AFŽ-a za predsjednicu je izabrana Marija Banjac, za sekretara Zorka Zgonjanin, a za blagajnicu Cvijeta Mujić. (275,497)
10. aprila 1943. godine u selu Blagaj (Derviši) izabran je odbor AFŽ-a. Za predsjenicu je izabrana Milica Kantar, za sekretara Milanka Vejnović, za blagajnicu Đuja Vujanović, a delegat za opštinski odbor AFŽ-a bila je Ikonija Zgonjanin. (275,497)
Narodu Kozare dijeljena je pomoć u hrani i odjeći od Vrhovnog štaba NOVJ.
Omladina Johove izvela je akciju na kidanju TT-linije Bosanska Dubica – Bosanska Kostajnica u dužini od oko 3 km.
15. aprila 1943. godine u selu Petrinja izabran je odbor AFŽ-a. Za predsjednicu je izabrana Milka Mijatović, za sekretara Mika Jajčanin, a za blagajnicu Mara Janjuz. (275,497)
16. aprila 1943. godine u selu Babinac u odboru AFŽ-a za predsjednicu je izabrana Ilinka Tramošljanin, za sekretara Jovanka Vukmirović, a za blagajnicu Joka Čolić. (275,497)
16. aprila 1943. godine u selu Bačvani izabran je odbor AFŽ-a sa predsjednicom Ljubom Zlokapa, sekretarom Marom Ostojić-Marjanović, blagajnicom Marom Zlokapa i odbornicom Kosom Martinović. (275,497)
18. aprila 1943.-godine izabran je odbor AFŽ-a u Slabinji. Za predsjednicu je izabrana Milja Bajalica, za sekretara Stojka Balaban, za blagajnicu Mileva Kondić, za delegata za opštinski od-bor AFZ-a Anđa Karan, a odbornice su bile Milica Vujanović i Anđa Zekić. (275,497)
18. aprila 1943. godine 1. bataljon 5. krajiške NOU brigade u Dobrljinu je razoružao 42 domobrana.
24. aprila 1943. godine izabran je odbor AFŽ-a u selu Vojskava. Predsjednica je bila Vuka Reljanović, član SKOJ-a; sekretar Stanka Međed, član SKOJ-a; blagajnica Ljupka Zlojutro, a odbornice Stanka Reljenović i Marica Zlojutro. (275,498)
Noću izmedu 24. i 25. aprila 1943. gođine 4. bataljon 5. krajiške (kozarske), NOU brigade kre-nuo je iz rejona sela Božići i zauzeo sljedeći položaj: 1. ćeta od Pašinca do puta Prijedor — Kozarac (1 vod kao zaštitnica u groblju); 2. četa (bez jednog voda) kao zaštitnica od Kozarca sa obje strane puta; 3. ćeta i vod. 2. čete zaštitnica od Čirkin – Polja do silosa. Posebno je izdvojena grupa od 15 boraca za napad na logor u »ciglani« na Urijama u Prijedoru. Formirana su tri odjeljenja: jedno odjeljenje je imalo zadatak da likvidira stražare kod lokomobile i da oslobodi zatvorenike (grupu vodio Mile Adžić), drugo odeljenje da likvidira stražu u upravnoj zgradi (vođa Drago Čudić) i treća grupa u pravcu starog magacina da oslobodi zatvorenike (vođa Dušan Utješinović). U međuvremenu vršenja priprema za akciju kao pojačanje došla je desetina da napravi prolaz u žičanoj ogradi. Akcija je trebala početi oko 20 časova, a bilo je već ponoć. Ubijeno je 12 stražara žandara i oslobođeno 180 zatvorenika, od kojih su 64 odmah stupila u borbu. Ti zatvorenici bili su dijelom sa Kozare, a dijelom sa Banije, pohvatani u vrijeme četvrte neprijateljske ofanzive. Među njima je bilo boraca i saradnika NOB-a. U ovoj akciji poginuo je vođa 1. odjeljenja Aleksandar Jelisavac. Za vrijeme akcije bataljon je fingirao napad na posjednuti položaj.
Štab njemačke 117. lovačke divizije svojoj komandi piše izvještaj u kom stoji: »U jednom noćnom prepadu savladana je hrvatska straža u Prijedoru«.
Uspješni napad na neprijateljski logor u Prijedoru spomenut je u izvještaju Vrhovnog štaba, a učesnici akcije i brigada su pohvaljeni. „Vijest je objavljena preko Radio-stanice »Slobodna Ju-goslavija«.
U proljeće 1943. godine, iako sami teško postradali od neprijateljskog terora, pljačke i razaranja, stanovnici prijedorskog, novskog i gradiškog sreza pružili su veliku pomoć u teglećoj stoci, oruđu za obradu zemlje, sjemenu i radnoj snazi stanovnicima teško postradalog i do temelja uništenog,
6
opustošenog i razorenog dubičkog sreza. (275,536) Samo 700 orača iz okoline Prijedora stiže u pomoć dubičkom kraju.
27. aprila 1943. godine u selu Jablanici izabran je odbor AFŽ-a. Za predsjednicu je izabrana Stanka Sešum, za sekretara Vida Šešum, za blagajnicu Radosava Šešum, a za odbornicu Jelka Sešum i Mara Babić. (275,498)
28. aprila 1943. godine u Donjim Podgracima izabran je odbor AFŽ-a sa predsjednicom Miljom Sitnica, sekretarom Marom Babić, blagajnicom Bratislavom Veljić i odbornicama Rosom Slijepčević, Jovankom Bralić i Ankom Malešević. (275,498)
28. aprila 1943. godine u Miloševu Brdu izabran je odbor AFŽ-a. Za predsjednicu je izabrana Gospava Gligić, za sekretara Dragica Ugrenović, član NOO, za blagajnicu Joka Kotur, član NOO, a za odbornice Pava Ugrenović i Cvijeta Subotić, član NOO. (275,498)
29. aprila 1943. godine u selu Sovjak izabran je odbor AFŽ-a sa predsjednicom Lepom Milošević, sekretarom Kosom Bobić, blagajnicom Persom Bjelajac, odbornicom Grozdom Bjelajac.(275,498)
30. aprila 1943. godine u Gronjim Podgracima izabran je odbor AFŽ-a. Za predsjednicu je izabrana Branka Dojčinović, za sekretara Gospava Ivanović, za blagajnicu Petra Ivanović, i za odbornice Zorka Ivanković i Gospava Benk. (275,498)
U proljeće 1943. godine u Bukovici (južno od sela Jablanice i Sjeverovaca) formirana je veća centralna bolnica za kozarsko područje. U sastavu ove bolnice 3 mjeseca je radila hiruška ekipa 4. krajiške udarne divizije sa liječnikom drugaricom dr Danicom Perović. Kapacitet bolnice bio je 50 kreveta. Bolnica je bila smještena u 3 brvnare. Ljekar u ovoj bolnici bio je dr Ivo Šalek. Ova bolnica u svom sastavu imala je krojačku radionicu, radio-stanicu i mlin. Redovno je snabdijevana hranom i drugim potrebama. Tu brigu snabdjevanja vršio je mjesni narodnooslobodilački odbor.
/. maja 1943. godine izvršena je smotra 5. krajiške (kozarske) NOU brigade kod manastira Moštanice u Kozari. Veliki broj omladine i naroda prisustvovao je smotri Brigade i svečanoj proslavi praznika rada.
2. maja 1943. godine u selu Grbavci izabran je odbor AFŽ-a sa predsjednicom Vidosavom Cvijić, sekretarom Zorkom Bavuljić, blagajnicom Vukosavom Čekić i odbornicama Draginjom Adžić i Miljkom Blagojević. (275,498)
6. maja 1943. godine u više sela održani su tradicionalni (Đurđevski) zborovi vojske i naroda.
6. maja 1943. godine omladina prijedorskog sreza učestvuje na smotri 4. bataljona Pete kozarske brigade na Čekinoj kosi, ispred Maslin-Baira. (275,326)
7. maja 1943. godine sa linijc Bosanska Dubica – Bosanska Kostajnica – Bosanski Novi Prijedor — Lijevće polje — Bosanska Gradiška dijelovi 114. njemačke lovačke divizije i domobranskog 2. korpusa (ukupno 9 bataljona) otpočeli desetodnevni koncentrićni napad (operacija »Ulrih«) radi uništenja 5. krajiške (kozarske) NOU brigade na Kozari i Prosari. Brigada je vještim manevrom izbjegla sukobe i opkoljavanja sa jaćim neprijateljskim kolonama i sa malim gubicima se održala na Kozari. U toku ovih njemaćkih operacija u Međuvođu je jedna snaša ukrala pušku od Nijemca i donijela je partizanima. U Jablanici djeca su uhvatila njemačkog psa, uvukla ga u stupu i ubila.
18. maja 1943. godine 1. bataljon 5. krajiške NOV brigade iz zasjede je napao između Dragotinje i Brezičana, na pruzi Prijedor – Bosanski Novi, njemački transportni voz od 2 lokomotive i 20 vagona. Ubijeno je 45 njemačkih vojnika i 5 oficira. Zarobljeno je 55 njemačkih vojnika.
20. maja 1943. godine Sreski NOO Bosanski Novi imao je 4 opštine, Sreski NOO Prijedor 3 opštine, Sreski NOO Bosanska Dubica 3 opštine i Sreski NOO Bosanska Gradiška 2 opštine. Tad je izabran inicijativni Okružni NOO za Kozaru.
Prema naređenju štaba 2. bosanskog udarnog korpusa od 5. bataljona 5. krajiške NOU brigade i boraca iz 1. i 2. krajiške NOU brigade, koji su bili bolesni ili ranjeni u toku IV neprijateljske ofanzive, sa terena Kozare i novoprispjelih omladinaca 26. maja 1943. godine formiran je novi kozarski NOP odred. Odred
7
je za 20 dana imao već 10 četa.
27. maja 1943. godine u zgradi Osnovne škole u selu Međuvođu održana je Treća okružna konferencija SKOJ-a za Kozaru. Prisustvovali su delegati iz 102 skojevska aktiva. (275,324) O dotadašnjem radu i zadacima govorila je Anđa Knežević, sekretar OK SKOJ-a za Kozaru. Tad na Kozari djeluje 59 odbora USAOJ-a, 47 omladinskih radnih četa i 43 pionirske čete (odreda). Popunjena su rukovodstva i odlućeno da se ubrza stvaranje i učvršćivanje organizacija USAOJ-a i pionira, kao i radnih ćeta.
Most preko Vrbasa za put prema Slatini, koji se odvaja od puta Banja Luka – Laktaši, obezbjeđivala je posada žandara, a stanovala je u kasarni na lijevoj obali Vrbasa. Zgrada je prizemna, od opeka, dobro utvrđena za odbranu. Noću između 30. i 31. maja 1943. godine 5. krajiška NOU brigada, maršujući sa Kozare, uništila je žandarmerijsku posadu kod mosta na Vrbasu, zauzela Klašnice, kod Banje Luke, prešla rijeku Vrbas i otišla za centralnu Bosnu u sastav novo-formirane 11. krajiške divizije. Na Kozari je ostao Kozarski odred. On je nastavio akcije, a stalno mu se povećavao broj boraca. Iz Podgrmeča na Kozaru dolazi 2. krajiška NOU brigada, a uskoro i 7. banijska brigada. Povećava se slobodna teritorija.
1.juna 1943. godine, po naredenju Vrhovnog štaba NOV i POJ, formirana je 11. udarna divizi-ja u čiji sastav su ušli 5. i 12. krajiška NOU brigada i banjalučki i kozarski NOP odred. (170,677)
U junu 1943. godine za ratni srez Bosanski Novi formiran je prvi sreski NOO sa prvim predsjednikom Draganom Vujanovićem. Prvi predsjednik Sreskog NOO za srez Bosansku Dubicu bio je Velimir Velo Trubarac. (275,502)
Dijelovi kozarskog NOP odreda 6. juna 1943. godine napali su neprijateljski voz na pruzi Prijedor – Bosanski Novi. Voz je uništen, a poginulo je 70 njemačkih vojnika i 80 legionara.
Na Kozari je 9. juna 1943. godine počela dvodnevna okružna konferencija KPJ za Kozaru, kojoj je prisustvovalo 127 delegata. Analizirano je stanje svih organizacija. Odlučeno je da se sprovede obnova organa vlasti i izvrši brža popuna Kozarskog NOP odreda da bi on mogao u potpunosti zamijeniti i primiti zadatke koje je vršila 5. krajiška NOO brigada na svom terenu poslije njenog odlaska u centralnu Bosnu.
14. juna 1943. godine su jedinice IV krajiške divizije upale u rudnik Ljubiju i onesposobile ga. Dijelovi 8. krajiške brigade i Podgrmečkog NOP odreda razbili su Drugu bojnu domobranske 3. pukovnije, porušili postrojenja i električnu centralu.
16. juna 1943. godine na području Kozare je djelovalo 114 seoskih, 14 opštinskih i 4 sreska NOO. Upravo tad, 16. juna 1943. godine, u selu Koturovima (Bosanska Dubica) sastalo se 150 delegata NO odbora sa Kozare na prvu okružnu konferenciju na kojoj je izabran Okružni narodnooslobodilački odbor za područje Kozare. (275,325)
Kada je formiran Okružni narodnooslobodilački odbor za Kozaru, član ovog odbora Rasim Golubić iz Orahove imenovan je za povjerenika za zdravlje. Od tad su počele raditi zdravstvene sekcije pri NOO.-u, čiji je zadatak bio stalna briga o zdravlju i higijenskim uslovima u naseljenim mjestima (krečenje kuća, kopanje klozeta, dezinfekcija partizanskim buretom, formiranje lokalnih ambulanti, izvještavanje viših instanci NOO-a o kretanju zaraznih bolesti itd.).
U junu 1943. godine formiran je Opštinski komitet KPJ i SKOJ-a u Omarskoj. Na Kozari je bio i 81 odbor USAOJ-a
Juna 1943. godine u selu Gunjevci izabran je odbor AFŽ-a sa predsjednicom Marijom Petrović, sekretarom Jelom Bijelić i odbornicom Bosom Biga. (275,498)
U prvoj polovini 1943. godine izabran je odbor AFŽ-a u selu Mrazovci. Za predsjednicu je izabrana Jovanka Ručnov, a ostale članice odbora su bile Draginja Dragičević i Milja Ručnov. (275,498) Žene su ozbiljno shvatile dužnost i prihvatile se zadatka, često i u najtežim trenucima svoga života.
Juna 1943. godine organizovan je jedan kurs za rukovodioce AFŽ-a, kojem je prisustvovalo 20 drugarica. (275,499) Po završetku kursa drugarice su ušle u Okružni odbor i sreske odbore AFŽ-a.
8
(275,500)
20. juna 1943. godine na terenu Kozare bile su slijedeće organizacije AFŽ-a: u Bosanskoj Dubici 42 seoska odbora, 3 opštinska, a sreskih nije bilo (ukupno odbornica 83); u Bosanskom Novom 27 seoskih odbora, 2 opštinska, sreskih nema (ukupno odbornica 119); u Prijedoru 16 seoskih odbora, a opštinskih i sreskih nije bilo (ukupno odbornica 83); u Bosanskoj Gradišci 9 seoskih odbora, a opštinskih i sreskih nema (ukupno odbornica 47) (275,500)
23. juna 1943. godine Oblasni komitet KPJ za Bosansku krajinu uputio je pismo svim organizacijama na terenu povodom priprema za što organizovanije obavljanje žetve. U proljeće, a i u toku ljeta 1943. godine od preostalog stanovništva Kozare (mahom žena i djece) obrazovano je nekoliko radnih četa, koje su angažovane na poljoprivrednim radovima. Formirana je 10. moštanička radna brigada »Mile Mećava«.
U proljeće i ljeto 1943. godine u svim srezovima na području Kozare (Bos. Dubica, Prijedor, Bosanski Novi i Bos. Gradiška) formirane su omladinske radne brigade za organizovano obavljanje poljoprivrednih radova i prenošenje žita sa Kozare u Podgrmeč. Radne brigade su postojale sve do konačnog oslobođenja zemlje.
/. Narodni zbor u dolini rijeke Mlječanice 1943. godine; 2. Scena sa priredbe na narodnom zboru u dolini Mlječanice 1943. godine
9
10
26. juna 1943. godine zasjeda Kozarskog NOP odreda zarobila je 8 žandara iz stanice u selu Užarima, kada su pokušali da se probiju u selo Grabovce.
26. juna 1943. godine Okružni komitet SKOJ-a za Kozaru izvještava Centralni komitet SKOJ-a sljedeće: »Formiranjem aktiva SKOJ-a u našim selima oživljava se rad cjelokupne omladine. . . Omladina vodi brigu o ranjenicima. . . Sastanci aktiva SKOJ-a održavaju se dva puta sedmično.« (275,325)
28 juna 1943. godine na cesti Prijedor – Bosanska Dubica zasjeda Kozarskog odreda zarobila je 2 domobrana.
28. juna 1943. godine u palanaćkoj opštini održan je zbor na kom je izabran opštinski odbor USAOJ-a. (275,325)
U prvoj polovini 1943. godine ponovo je uspostavljena mreža organa narodne vlasti, USAOJ-a, AFŽ-a u onim selima gdje je ostalo po nekoliko domaćinstava.
Sredinom 1943. godine uspostavljena je na Kozari i komadna vojnog područja Kozare kao i četiri komande mjesta, koje su vršile vojno-političku vlast u određenim srezovima. (275,304)
U IV i V neprijateljskoj ofanzivi Nijemci su još uvijek bili odlučni da željezničku prugu i rudnik Ljubiju sačuvaju i iskoriste. Pored ustaško-domobranskih jedinica prišli su okupljanju oko sebe, snabdjevanju i naoružanju tzv. »Redžine milicije« u Kozarcu, »Jagine« i »Šefkine« milicije oko rudnika »Ljubije« i četnika Vase Mijatovića u selima Jugoistočno od Prijedora i u samom predgrađu Prijedora. Dijelovi 373, njemačke divizije neprekidno su bili prisutni u Prijedo-ru i dolini Sane. (275,398)
Za prvih 6 mjeseci 1943. godine iskopano je i transportovano gvozdene rude u Ljubiji 215850 tona, a za čitavu godinu 550.000 tona rude. (275,383)
1. jula 1943. godine patrola Kozarskog odreda u selu Jelićkoj zarobila 4 ćetnika. (120,16)
1. jula 1943. godine dijelovi Kozarskog odreda napali su žandarmerijsku stanicu u selu Lamovitoj. Ubijeno je 6 žandara, 2 ranjena, a ostali zarobljeni. Zaplijenjene su 22 puške, 1 puško-mitraljez, 6000 metaka, 20 bombi i 20 ćebadi.
Svi muškarci sposobni da nose oružje odlaze u partizane. U selima ostaju samo žene. U selu Gunjevcima žene su bile glavna radna snaga u zbrinjavanju ljetine. Briga oko ranjenika bila je uvijek zadatak žena. Požnjeveno žito se nosilo na desetke kilometara do Kozare i Grmeča. O velikim zalaganjima žena i njihovom rodoljublju u svom članku »Pojačajmo politički rad među ženama« Dušanka Kovačević kaže:.»Čuvena kozarska udarnica Ljuba Anić, kojoj je 58 godina, nije nijednom izostala iz akcije koje vrši radna četa u njenom selu«. (275,499)
Treća dubička radna brigada (Zojina brigada), sastavljena od žena, omladinki i po kojeg pionira, s uspjehom završava žetvu 1943. godine u Knežpolju. O ovoj brigadi se pjeva:
»Od Knežice do Prijedora grada,
žito žanje Zojina brigada. . .«
Noću između 12. i 13. jula 1943. godine snage Kozarskog odreda obezbjeđivale su omladinske radne brigade pri žetvi pšenice, koju je neprijatelj čuvao u selu Drakseniću i Međeđoj.
Blizu 2000 brigadista radnih brigada, u blizini Bosanskc Dubice, požnjeli su i izvukli ispred neprijatelja oko vagon pšenice, a preostale oko 3 vagona nepožnjevene pšenice uništili. Tad je nastala pjesma:
»Paveliću Ante, ne treba ti sito,
Omladina ote sa poljane žito. . .«
Po riječima sekretara SONOF-a za Gradišku, narod iz Lijevča je noću po izlokanim putevima vozio žito na Kozaru. »A za mjesečine, noću tiho, bez šuma, spuštaju se plugovi u žitorodnu lijevčansku zemlju da bi se u nju bacilo sjeme koje će proklijati i donijeti plod u slobodi.« (275,356)
22. jula 1943. godine borci 1. bataljona Kozarskog odreda zauzeli su Islam Ljubiju i zaplijenili 1000 kg soli, 2 pisaće mašine, radio-aparat itd. Patrola 1. bataljona Kozarskog odreda na cesti Bosanski Novi – Prijedor (kod Blagaja) ubila je 3 i zarobila 4 domobrana. Jedna patrola 1. bataljona Kozarskog odreda
11
na pruzi između Velinje i Dobrljina ubila je 4 ustaša.
26. jula 1943. godine borci 3. bataljona Kozarskog odreda dočekali su grupu od 70 neprija-teljskih vojnika na cesti Draksenić – Bosanska Dubica. zarobljeno je 7 legionara i 1 Nijemac. Zaplijenjeno je 8 pušaka i 1 puškomitraljez. Ova grupa neprijateljskih vojnika išla je da kosi žito.
28. jula 1943. godine snage 1. bataljona Kozarskog odreda uništile su njemačko-domobranski transportni voz između željezničke stanice Velinja i Dobrljina. Poginulo je 140 neprijateljskih vojnika, većinom Nijemaca. Zarobljeno je 22 domobrana i 2 ustaša. Zaplijenjeno je 37 pušaka, 1 strojnica, 5 revolvera, 252 bluze, 272 hlače, 290 pari cipela i drugog veša.
Zasjeda 2. bataljona Kozarskog odreda dočekala je dva neprijateljska kamiona na cesti Pri-jedor – Banja Luka. Jedan kamion je spaljen, a drugi je pobjegao. Poginulo je i ranjeno 25 njemačkih vojnika. (275,678)
Snagama 2. bataljona Kozarskog odreda na relaciji puta selo Lamovita – selo Bistrica predala se 6. četa 7. pješadijskog domobranskog puka sa 66 pušaka, 9 puškomitraljeza, 2 teška bacača, 2 teška mitraljeza i druge opreme.
29.jula 1943. godine borci 3. bataljona Kozarskog odreda napali su neprijateljsko uporište između Podgradca i Bosanske Gradiške. Zarobljeno je 11 domobrana sa puškama i municijom.
30.jula 1943. godine snage 2. bataljona Kozarskog odreda izvršile su napad na njemački avion tipa »junkers 58«, koji se spustio kod željezničke stanice Piskavica na pruzi Prijedor – Banja Luka. Posada aviona pobjegla je, a borci 2. bataljona zapalili su avion.
Za 15 dana omladina siromašne palančiške opštine sakupila je za bolnicu 15 kg sira, 49 kg kajmaka, 209 komada jaja itd.
Za 15 dana omladinske radne čete u srezu Bosanski Novi dale su 4840 radnih dana.
Na području sreza Bosanski Novi formirani su odbori USAOJ-a (seoski, opštinski i sreski).
31. jula 1943. godine snage Kozarskog odreda dočekale su njemačku kolonu koja se kretala od Banje Luke prema Prijedoru, razbile je i ubile 25 Nijemaca. (283,17)
5.avgusta 1943. godine borci 2. bataljona Kozarskog odreda napali su neprijateljsku kolonu na cesti Prijedor-Bosanska Dubica, ubili 5, a zarobili 9 vojnika.
6.avgusta 1943. godine udarna četa Kozarskog odreda napala je kola sa Nijemcima na cesti Bosanska Gradiška-Banja Luka, ubile 15 Nijemaca, zaplijenila 6 pušaka, 1 puškomitraljez i 1 strojnicu.
Udarna četa Kozarskog odreda dočekala je grupu ustaša na cesti Dubrava-Gradiška i ubila 2, a ranila 2 ustaša.
Borci 1. bataljona Kozarskog odreda napali su 1 kamion na cesti Bosanska Dubica-Kostajnica i ubili 3, a zarobili 2 domobrana.
7. avgusta 1943. godine kod crkve u se!u Bistrici, na putu između Ivanjske i Lamovite, borci Kozarskog odreda napravili su zasjedu neprijateljskoj koloni i zarobili 6. četu 7. pješadijskog domobranskog puka sa 128 vojnika, 66 pušaka, 9 puškomitraljeza, 2 teška mitraljeza, 2 teška bacača mina, dosta municije i druge opreme.
U avgustu 1943. godine dubička omladinska poljoprivredna radna brigada (oko 1500 omladinaca i omladinki) u toku jedne noći požnjela je žita sa 350 duluma kraj samog logora Jasenovac. Ovo žito bilo je na zemlji poklanog i protjeranog srpskog življa koju su ustaše uzorale traktorima. (164,65)
800 žena i djevojaka Kozare prešlo je 70 km pješke u Lijevče polje da spasava žito od neprijatelja.
Avgusta 1943. godine 2. bataljon Kozarskog odreda u sred dana napao je pojačani bataljon u Verića polju. Nijemci su imali 60 poginulih i veći broj ranjenih vojnika. Zaplijenjeno je 20 mitraljeza, 6 malih i 3 velika bacača mina, jedan top, 2 radio-stanice i dosta druge opreme i municije. U borbi je poginulo 5 boraca NOR-a. (283,17)
12
Avgusta 1943. godine u selu Petrov Gaj zarobljena je jedna četnička četa. (283,17)
Avgusta 1943. godine razoružana je satnija domobrana u Bistrici. Ubijeno je nekoliko njemačkih vojnika i nekoliko ustaša.
17. avgusta 1943. godine 1 bataljon Kozarskog odreda u selu Blagaju na pruzi Prijedor-Bosanski Novi zarobio je četu domobrana sa svom ratnom spremom.
25. avgusta 1943. godine borci 3. bataljona Kozarskog odreda doćekali su žandare u Lijevče polju i ubili 8, zarobili 6, zaplijenili 8 pušaka, 500 metaka i 5 pari cipela.
Na putnom pravcu Prijedor-Bosanski Novi, od Brezičana do Dragotinje, teren sa padina kose Vranić obrastao je hrastovom i cerovom šumom, koja se prostire do iznad puta. Do puta je željeznička pruga, a zatirn rijeka Sana. Od puta do rijeke Sane ima prosječno oko 50 m. Cio ovaj teren vrlo je povoljan za zasjede. 25. avgusta 1943. godine ovim terenom kretao se motorizovani protivtenkovski izviđački bataljon njemačke 373. legionarske divizije, od Prijedora u pravcu Bosanskog Novog, da pomogne obezbjeđenju i opravci pruga zbog svog dislociranja. Ćelo neprijateljske kolone bilo je 200 m od željezničke stanice Dragotinja, a začelje kolone ispod kuće Miloševića i Brdari do propusta bezimenog potoka, prema Brezičanima. Rastojanje između vozila bilo je 30 – 40 m, a dužina kolone iznosila je oko 2 km. Kozarski partizanski odred sa svoja četiri bataljona u zasjedi je sačekao ovu njemačku jedinicu iznad pruge i ceste Brezičani-Dragotinja. U ovoj borbi je ubijeno 220, a zarobljeno 50 njemačkih vojnika i 30 domobrana. Tako je neprijatelj imao ukupno izbačenih iz stroja 300 vojnika. U borbi su spaljena 32 automobila, 9 motocikla i 3 protivtenkovska topa 50 mm. Zarobljeno je 6 protivtenkovskih topova sa 1450 granata i mnogo drugog oružja i opreme.
U akciji su učestvovala i dva bataljona omladine koji su iznijeli ratnu opremu, ranjene i poginule borce. Tada je poginuo i sekretar Sreskog komiteta KPJ za Prijedor Ilija Bursać. (275,395)
Sa obje strane puta Ivanjska-Bistrica, u rejonu mosta preko Krivaje, logorovala je 6. četa 2. bataljona 7. lovačkog puka. 27. avgusta 1943. godine 2. bataljon Kozarskog odreda napao je domobrane na logorovanju i oni su se predali. Zarobljeno je 120 vojnika sa oficirima, 2 bacača mina, 2 teška mitraljeza, 9 puškomitraljeza, 66 pušaka i mnogo druge vojne opreme i municije.
28. avgusta 1943. godine u Matavuljkom gaju u Trbovljanima formiran je Sreski NOO za srez Bosansku Gradišku sa sjedištem u Gornjim Podgracima. Sreski NOO birali su delegati opštinskih NOO-a sa područja dotičnog sreza. Sreski NOO su imali plenum i izvršne odbore. Sekretari sreskih NOO-a na području Kozare bili su obavezno članovi Sreskih komiteta KPJ u odnosnom srezu. (275,304)
31. avgusta 1943. godine neprijatelj je sa sedam njemačkih i domobranskih bataljona iz Prijedora, Bosanskog Novog, Bosanske Kostajnice i Bos. Dubice otpočeo akciju čišćenja protiv Kozarskog odreda. Odred se povukao i izbjegao udare neprijateljskih kolona. Poslije dva dana neprijatelj se povukao u posade. Neprijatelj nije imao nikakvog uspjeha. Kroz tri mjeseca (juni, juli i avgust) snage Odreda su znatno porasle i bili su stvoreni uslovi za formiranje nove brigade na Kozari.
Od 20. jula do 1. septembra 1943. godine prikupljeno je od dobrovoljnih davalaca 4145 kilo-grama krompira, 888 kg kajmaka, 1558 komada jaja, 1339 litara mlijeka, 1874 kg šljiva, 2006 kg jabuka, 100 komada sapuna i 30.000 kuna.
4. septembra 1943. godine dijelovi Kozarskog odreda razbili su dvije bojne ustaša kod Dobrljina. Ubijeno je 16 ustaša, zaplijenjen 1 kamion, 1 radio-stanica i druga oprema.
8. septembra 1943. godine objavljena je kapitulacija Italije.
Prema naređenju štaba 2. bosanskog udarnog korpusa 8. septembra 1943. godine, u selu Jablanici, mjesto Inđija, pod Kozarom, formirana 11. krajiška brigada od 3. bataljona Kozarskog odreda sa 1259 boraca. Borci su bili sa Kozare. Komandant brigade bio je Miloš Siljegović, politički komesar Milan Vrhovac, zamjenik komandanta Dragan Marin, zamjenik političkog komesara Vaso Petrović, a načelnik štaba brigade Ljuban Crnobrnja.
8. septembra 1943. godine, u isto vrijeme kad i brigada, po treći put je formiran novi Kozarski partizanski odred u selu Božićima kod Prijedora. Komandant odreda je bio Mlađo Stanić, a
13
politički komesar Brane Kovačević.
Pred formiranje 11. krajiške (kozarske) brigade i novog Kozarskog partizanskog odreda, u jesen 1943. godine za popunu 1. proleterske brigade upućeno je preko 250 boraca sa Kozare.
Komanda Kozarskog vojnog područja formirana je u septembru 1943. godine.
10. septembra 1943. godine folksdojčeri iz Topole i ustaše izvršili su pokolj u selu Dragelju, kojom prilikom su u kućama spalili 53 stanovnika, među kojima i 22 djece. (275,282)
13. septembra 1943. godine diverzantska grupa Podgrmečkog odreda minirala je prugu na željezničkoj stanici Blagaj (na pruzi Prijedor-Bosanski Novi) i uništila oklopni voz u kom je poginula sva posada od 84 neprijateljska vojnika. (170,680)
19.septembra 1943. godine Brane Prokopić rukovudilac omladine je u jednoj omladinskoj akciji zapisao: »Večeras će biti akcija na ustaške kukuruze. Bataljoni omladinaca, svi raspoređeni, kreću tiho, bez žagora u dugim kolonama kroz ljetnu noć. Samo ponekad se čuju kuriri: ‘Ima li veze?’ Komandiri idu naprijed. I tako se stiglo u kukuruze. Brzo su pobrane velike količine kukuruza, nošene septima u kola. Akcija, uz pjesmu, je uspjela. Obrano je 5,5 vagona kukuruza. Dok se kolona kretala prema Kozari, čuli su se ustaški rafali, ali uzalud, jer kukuruzi su bili pod samom Kozarom dok se polako rađao dan.« (275,327)
20.septembra 1943. godine održana je oblasna konferencija USAO BiH-a za Bosansku krajinu na kojoj je izabran Oblasni odbor USAO BiH-a.
23.septembra 1943. godine dijelovi snaga 11. krajiške NOU brigade i jedna četa Kozarskog odreda izvršili su napad na neprijateljsku posadu u selu Svodnoj. Zaplijenjeno je 20 pušaka, 2 puškomitraljeza i druga vojna oprema.
24.septembra 1943. godine dijelovi 11. krajiške (kozarske) NOU brigade izvršili su napad na utvrđeno neprijateljsko uporište Petkovac, na pruzi Prijedor-Bosanski Novi. Zarobljena su 62 neprijateljska vojnika sa oružjem i opremom. Tako je osloboden prolaz kurira preko rijeke Sane.
24. septembra 1943. godine snage 1. i 4. bataljona 11. krajiške NOU brigade izvršile su na-pad na neprijateljsko uporište u Dobrljinu i zauzele ga. U toj borbi razbijena su dva bataljona ustaša.
26. septembra 1943. godine na okružnoj konferenciji AFŽ-a izabran je Okružni odbor AFŽ-a za Kozaru. (170,680)
Krajem septembra ili početkom oktobra 1943. godine održana je prva okružna konferencija USAOJ-a u selu Koturovima pod Kozarom. (275,325)
U proljeće i jesen 1943. godine, iako su i sami teško postradali od neprijateljskog terora, pljačke i razaranja, stanovnici prijedorskog, novskog i gradiškog sreza pružili su veliku pomoć preostalom stanovništvu do temelja opustošenog dubičkog sreza. (275,536)
1. oktobra 1943. godine borci 11. krajiške NOU brigade zarobili su 6 domobrana sa 5 pušaka i jednom strojnicom.
Noću između 2. i 3. oktobra 1943. godine 11. krajiške NOU brigade porušili su prugu dužine 3500 metara.
Noću između 3. i 4. oktobra 1943. godine borci Kozarskog odreda kod sela Donje Dragotinje porušili su prugu.
5.oktobra 1943. godine borci 11. krajiške NOU brigade dočekali neprijateljsku kolonu koja se kretala iz Omarske, Ivanjske i Kozarca i poslije borbe vratili je nazad.
14
6.oktobra 1943. godine jedan bataljon Podgrmečkog odreda na više mjesta je porušio željezničku prugu kod rudnika Ljubije, uništio transportni voz i žičaru.
Noću između 10. i 11. oktobra 1943. godine 1. četa Kozarskog odreda izvršila je napad na prve straže Prijedora. Zarobljeno 9 domobrana sa oružjem i opremom. Borci 1. čete i mineri porušili su prugu između Prijedora i Kozarca.
12. oktobra 1943. godine vod 2. čete Kozarskog odreda iz zasjede je sačekao neprijateljsku patrolu kod donje Dragotinje, zarobio je i razoružao. (170,681)
Za odbranu grada Bosanske Dubice neprijatelj je izradio 6 bunkera, jedan sa desne strane puta za Bosansku Kostajnicu (kod usamljene kuće), jedan južno od navedenog bunkera za 400 m, jedan ispred južnih kuća prema zaseoku Špilje, jedan ispred kuća prema Jošiku, jedan kod pravoslavnog groblja i jedan kod ciglane. Kao otpornu tačku utvrdio je zgradu opštine kod Parka, u blizini mosta na Uni. Bosansku Dubicu je branila neprijateljska posada sastavljena od bataljona domobranskog 12. pješadijskog puka i bataljona ustaša.
Noću izmedu 12. i 13. oktobra 1943. godine jedinice 11. krajiške brigade napale su Bosansku Dubicu i poslije. 12 časova borbe zauzele je. Zarobljeno je 128 domobrana , 5 oficira, zaplijenjeno 322 puške, 7 puškomitraljeza, 3 teška mitraljeza, 15 automata, 3 bacača mina i drugog ratnog materijala. Mineri su porušili most na Uni u Bosanskoj Dubici. (242,48)
13. oktobra 1943. godine neprijateljske snage iz Prijedora kretale su se u pravcu Dubice. Borci Narodnooslobodilačke vojske dočekali su te neprijateljske snage i prisilili ih da se vrate u Prijedor.
Ljubiju i rudnik branila je posada sastavljena od 2. bojne 3. gorskog zdruga, jačine od 400 vojnika, i 70 milicionara iz Stare Gradiške, pod zapovjedništvom ustaškog satnika Veljaka Jakeše. Noću između 14. i 15. oktobra 1943. godine dva bataljona 8. krajiške NOU udarne brigade i Podgrmečki odred napali su Ljubiju i poslije kraće borbe zauzeli je. Porušeni su rudnički uređaji i električna centrala. Poginulo je 11 neprijateljskih vojnika, zarobljeno 185 domobrana, 13 oficira i upravnik rudnika Širača. Zaplijenjena su 2 protivtenkovska topa, 1 brdski top, 1 bacač, 6 ručnih bacača, 3 mitraljeza, 14 puškomitraljeza, 13 automata i 230 pušaka. (275,370) Partizani su se povukli. Neprijatelj je ponovo zauzeo Ljubiju. (215,49)
15. oktobra 1943. godine borci Kozarskog odreda dočekali su neprijateljsku kolonu na cesti Prijedor-Kozarac. Borba se vodila 1 sat. Ubijeno je 15 neprijateljskih vojnika, 20 ranjeno i 4 zarobljena.
17. oktobra 1943. godine borci 11. krajiške NOU brigade srušili su 3 mosta i 4 km telefonske linije na putu Prijedor-Bosanski Novi.
Borci 11. krajiške NOU brigade napali su, zapalili i porušili 5 bunkera, pokidali prugu i porušili mostove na više mjesta na pruzi Prijedor-Banja Luka.
Noću izmedu 17. i 18. oktobra 1943. godine borci Kozarskog odreda iskidali su prugu na više mjesta između Blagaja i Martin-Broda.
18. oktobra 1943. godine dvije satnije neprijateljskih vojnika i oklopni voz iz Bosanskog Novog pokušali su opraviti prugu. Borci Kozarskog odreda dočekali su neprijatelja i onemogućili mu rad.
Borci 11. krajiške NOU brigade napali su neprijateljsku kolonu jačine jedne bojne, koja je kretala iz pravca Ivanjske. Vodila se žestoka borba i neprijatelj je vraćen na polazni položaj.
Noću između 18. i 19. oktobra 1943. godine borci Kozarskog odreda srušili su most na pruzi kod Svodne. Borci 11. krajiške NOU brigade uništili su 6 neprijateljskih bunkera na pruzi između Kozarca i Omarske, srušili 3 mosta i iskidali prugu na nekoliko mjesta. U isto vrijeme napali su željezničku stanicu Piskavica, porušili je i zarobili 35 neprijateljskih vojnika.
19. oktobra 1943.godine borci 11. krajiške NOU brigade onemogućili su neprijatelju da popravi prugu Bosanski Novi-Prijedor. Ubijeno je 10 neprijateljskih vojnika.
Borci 11. krajiške NOU brigade napali su Piskavicu. Spaljena je željeznička stanica i bunkeri. Uništen je most dug 15 m između Piskavice i Omarske. Zarobljeno je 35 domobrana sa naoružanjem i opremom.
15
Borci 11. krajiške NOU brigade napali su prugu Kozarac-Omarska, uništili 6 bunkera i srušili 1 most.
Noću između 19. i 20. oktobra 1943. godine borci Kozarskog odreda srušili su most dug 18 m na Užarima kod Blagaja.
20.oktobra 1943. godine borci 11. krajiške NOU brigade spriječili su neprijatelju da izvrši opravku pruge Prijedor-Bosanski Novi. Četvrti bataljon 11. krajiške NOU brigade izvršio je napad na Omarsku. Borba se vodila 4 sata.
21.oktobra 1943. godine borci 11. krajiške NOU brigade sa borcima Kozarskog odreda onemogućili su neprijatelju da opravi prugu. Srušili su prugu na još nekoliko mjesta.
22.oktobra 1943. godine u Ljubiju dolazi 3. bataljon 8. brigade i nastavlja sistematsko uništavanje rudarskih postrojenja. (275,371)
22. oktobra 1943. godine borci Kozarskog odreda dočekali su neprijateljsku vojsku, koja se kretala u zaštiti 6 tenkova, kod Svodne i nanijeli joj znatne gubitke.
Borci 11. krajiške NOU brigade zapalili su željezničku stanicu u Omarskoj i bunkere na osiguranju pruge.
23. oktobra 1943. godine borci Kozarskog odreda napali su neprijateljsko uporište u selu Dragotinja. Borci 11. krajiške NOU brigade izvršili su pretres sela Omarske, Marićke, Krivaje i Busnova u potrazi za četnicima. Uhvaćeno je 5 četnika.
Treći bataljon 11. krajiške NOU brigade dočekao je jaku neprijateljsku kolonu, koja se kretala pod zaštitom tenkova, na cesti Prijedor-Kozarac. Uništio je 3 kamiona.
24. oktobra 1943. godine dva bataljona 6. krajiške NOU brigade vodila su petočasovnu borbu u rejonu ribnjaka i sela Miljakovca.
24. oktobra 1943. godine dva bataljona 6. krajiške NOU brigade dočekala su dva ojačana bataljona domobrana u rejonu Ribnjaka i. sela Miljakovac i nakon petočasovne borbe vratili ih u Prijedor. Neprijatelj je bio krenuo iz Prijedora za Sanski Most. Ubijeno je i ranjeno više domobrana, zarobljeno 10. Brigada je imala 3 poginula i 20 ranjenih.
Noću između 28. i 29. oktobra 1943. godine, prema naređenju štaba 4. divizije, 11. krajiška NOU brigada prebacila se preko rijeke Sane i zauzela položaj prema Prijedoru radi sprečavanja neprijateljskog prodora prema Ljubiji i Sanskom Mostu.
Od 19. septembra do 30. oktobra 1943. godine trajalo je takmičenje radnih brigada, koje je obavio Oblasni odbor USAOJ-a za Bosansku krajinu. U takmičenju se najbolje pokazala novska radna brigada, koja je dala 14.477 radnih dana i ubrala 24.235 sepeta kukuruza.
U prikupljanju hrane za NOV i bolnice istakao se dubički srez, kostajnička opština, selo Derviši, a od pojedinaca Draginja Bašić i Rajko Gnjatović iz sela Donji Garevci.
U toku oktobra 1943. godine formirano je Okružno odjeljenje zaštite naroda (OZN-a). (Pero Baškot piše da je u oktobru i novembru 1943. godine formirano okružno opunomoćstvo OZN-e i sresko opunomoćstvo OZN-e za sve srezove na Kozari.)
2. novembra 1943. godine borci Kozarskog odreda minirali su prugu između Bosanskog Novog i Dobrljina i uništili lokomotivu i 2 vagona transportnog voza. Ubijeno je 60 njemačkih vojnika.
Broj organizacija i članova SKOJ-a je brzo rastao. 4. novembra 1943. godine na terenu Kozare radila su 4 sreska i 15 opštinskih komiteta SKOJ-a sa 122 skojevske grupe. Ukupno je bilo 1012 članova SKOJ-a.
4. novembra 1943. godine stanje omladinskvh organizacija bilo je sljedeće:
Srez
Broj opšt. kom. SKOJ-a
Broj aktiva
Broj članova
Broj odbora
USAOJ-a
Bos. Novi
4
32
323
4
30
16
Prijedor
4
22
186
4
22
Bos. Dubica
6
43
338
6
46
Bos. Gradiška
1
25
165
1
19
Ukupno
15
122
1012
15
117
6. novembra 1943. godine mineri Kozarskog odreda uništili su jedan most i 70 m pruge Prijedor-Bosanski Novi.
12. novembra 1943. godine borci Kozarskog odreda minirali su prugu i napali neprijateljski voz između Prijedora i Bosanskog Novog. Spaljeno je 10 vagona, oštećena je lokomotiva i nekoliko vagona, 22 neprijateljska vojnika zarobljena, a mnogi su se utopili u rijeci Sani.
17. novembra 1943. godine 11. krajiška NOU brigada spriječila je prodor dva domobranska bataljona iz Prijedora za Ljubiju. Nakon pet časova borbe neprijatelj se vratio u garnizon u Prijedoru odakle je i krenuo.
19.novembra 1943. godine dva bataljona 11. krajiške NOU brigade i jedan bataljon 6. krajiške NOU brigade dočekali su neprijatelja koji se kretao pravcem Prijedor-Jugovci, Prijedor-Ljubija, Prijedor-Sanski Most. Poslije petočasovne borbe neprijatelj se povukao na polazne položaje.
20.novembra 1943. godine, prema naređenju štaba 5. udarnog korpusa NOVJ, u selu Donjim Podgracima je formiran Gradiško-lijevčanski odred jačine 80 boraca. Komandant odreda je bio Đuro Vučenović i politički komesar Milan Stanić. Kozarski odred i Gradiško-lijevčanski partizanski odred uspješno brane slobodnu teritoriju Kozare i zajedno sa 11. kozarskom brigadom napadaju neprijateljska uporište i ruše željezničku prugu na pravcu Banja Luka-Ivanjska-Prijedor-Bosanski Novi-Kostajnica.
Borci Kozarskog odreda minama su izbacili iz šina neprijateljski transportni voz i napali ga na pruzi Kostajnica-Bosanski Novi. U dvočasovnoj borbi ubijeno je i u Uni se podavilo 150 neprijateljskih vojnika, a zarobljeno 50 njemačkih vojnika i 2 oficira. Poginulo je 7 boraca Kozarskog odreda i 11 ranjeno.
Od 20. do 24. novembra 1943. godine 11. krajiška brigada prebacila se na desnu obalu rijeke Sane.
25. novembra 1943. godine 11. krajiška NOU brigada sačekala je neprijateljsku patrolu i zarobila 9 domobrana.
U kućama južno od mosta preko Strižne (k. 119) na putu Bosanski Novi-Dobrljin bio je smješten jedan domobranski bataljon. Iz Bosanskog Novog, preko Une, kod domobrana je došla kaznena ekspedicija, koju je saćinjavalo oko 200 ustaša. Neki su se iskrcali iz voza u Cerovici. Ustaše su počele da pale kuće i ubijaju narod u selima Ravnice. Kaznena ekspedicija u Ravnicama i Kukavicama ubila je 111 žena i djece. 4. bataljon 11. krajiške NOU brigade, koji se nalazio u selu Velika Žuljevica, pritekao je u pomoć narodu i protjerao neprijatelja. Ubijeno je 15 neprijateljskih vojnika. Neprijatelj je bježao i ostavljao poginule.
Neprijatelj iz Prijedora izvršio je artiljerijsku pripremu i sa tri satnije i četiri tenka krenuo iz Prijedora u pravcu Topića brda. Borci 6. krajiške NOU brigade dočekali su neprijatelja, uništili jedan tenk i vratili ga nazad u Prijedor.
28.novembra 1943. godine borci 11. krajiške NOU brigade uništili su 250 m pruge i 500 m telefonske linije između Dobrljina i Ravnice.
29.novembra 1943. godine borci 11. krajiške NOU brigade dočekali su neprijatelja i ubili 5 ustaša. Porušili su prugu na više mjesta.
30.novembra 1943. godine borci 11. krajiške NOU brigade porušili su prugu na ćetiri mjesta između Poljavnica i Ravnica.
Na terenu Okružnog komiteta KPJ za Kozaru djeluje četiri sreska komiteta KPJ i 96 partijskih ćelija sa
17
528 članova KPJ, 270 kandidata KPJ i 1012 skojevaca.
U vremenu od 30. septembra do 30. novembra 1943. godine hroj članova USAOJ-a na Kozari je povećan za 1373 člana. Formirana su dva hora, 2 diletanske grupe, 3 analfabetska tečaja. Otvorena su 54 omladinska doma i održane 164 priredbe.
Noću između 1. i 2. decembra 1943. godine borci Kozarskog odreda izvršili su napad na četnički štab u selu Piskavici, a četnici su pobjegli.
3. decembra 1943. godine neprijatelj iz Prijedora napao je na položaje 6. i 7. krajiške brigade u pravcu sela Hambarine. Borba se vodila 6 časova. Neprijatelj je imao oko 50 poginulih i ranjenih, pa je bio prisiljen da se povuče. Oštećen je jedan neprijateljski tenk.
Borci 11. krajiške NOU brigade izvršili su napad na željezničku stanicu u Prijedoru.
Noću između 3. i 4. decembra 1943. godine borci Kozarskog odreda dočekali su neprijateljske vojnike na pruzi Piskavica-Omarska i poubijali ih.
5. decembra 1943. godine jedna neprijateljska bojna i 4 tenka pošla su iz Prijedora u pravcu položaja 11. krajiške NOU brigade. Prvi bataljon 11. krajiške NOU brigade dočekao je neprijatelja, ubio i ranio 30 neprijateljskih vojnika i prisilio ga da se vrati u Prijedor.
7. decembra 1943. godine dijelovi 11. krajiške NOU brigade (2. i 4. bataljon) napali su 1. bataljon 384. puka 373. njemačke legionarske divizije koji je štitio, odnosno obezbjedivao prugu Ivanjska-Piskavica. Ubijena 82 vojnika, zaplijenjeno 200 pušaka, 16 puškomitraljeza, 1 top 105mm, rađio-stanica i druge opreme. 11. krajiška NOU brigada imala je 5 poginulih i 7 ranjenih boraca.
9. decembra 1943. godine borci 11. krajiške NOU brigade uništili su neprijateljsku patrolu. Zarobili su 13 neprijateljskih vojnika.
Borci 11. krajiške NOU brigade dočekali su neprijateljski voz na Piskavici. Uništena je lokomotiva i 4 vagona.
10. decembra 1943. godine dva ojačana bataljona 373. legionarske divizije i 7 tenkova krenulo je iz Prijedora u pravcu sela Ćela i Miljakovci. Borci 6. krajiške NOU brigade dočekali su i razbili neprijatelja, koji se vratio u Prijedor ostavivši na bojištu dosta mrtvih i jedan uništen tenk.
Diverzantska grupa Podgrmečkog odreda uništila je jedan neprijateljski voz u Blagaju, a drugi u Svodnoj.
11.decembra 1943. godine borci Kozarskog odreda dočekali su neprijatelja koji je nastupao od Kostajnice i pljačkao sela, razbile ga i zaplijenile 38 konja sa kolima.
12.decembra 1943. godine na Kozari djeluje Okružni komitet KPJ i četiri sreska komiteta KPJ, 96 partijskih ćelija (6 u bosansko-gradiškom srezu), 528 članova KPJ (172 su žene) i 270 kandidata ža ćlanove KPJ (153 žene), kao i 1012 članova SKOJ-a. U Kozarskom NOP odredu sa 260 boraca djeluje 64 člana KPJ i 13 kandidata, a u Gradiško-lijevčanskom odredu, koji ima oko 100 boraca, takođe jedan broj članova KPJ.
13.decembra 1943. godine dva bataljona 11. krajiške NOU brigade napale su željezničku stanicu Piskavica i zarobile 10 domobrana, 6 puškomitraljeza, 1 teški mitraljez, 1 bacač mina i dosta municije.
15. decembra 1943. godine Prva i Druga četa Kozarskog odreda dočekale su neprijateljsku patrolu na pruzi između Brezičana i Svodne i ubile 11 neprijateljskih vojnika.
Noću između 15. i 16. decembra 1943. godine minerska grupa Kozarskog odreda porušila je prugu između Donje Dragotinje i Brezičana u dužini od 900 m.
16.decembra 1943. godine 2. bataljon 11. krajiške NOU brigade pretresao je selo Ivanjsku i Simiće.
17.decembra 1943. godine 1. bataljon 11. krajiške NOU brigade dočekao je neprijateljsku patrolu na pruzi Bosanski Novi-Dobrljin, ubio 4, a zarobio 1 neprijateljskog vojnika.
18.decembra 1943. godine borci 1. bataljona 11. krajiške NOU brigade porušili su prugu i 4km telefonske linije između Volinje i Bosanskog Novog. Drugi bataljon 11. krajiške NOU brigade minirao je most dug 15 m na pruzi između Mišinog Hana i Ivanjske.
18
Noću između 18. i 19. decembra 1943. godine borci 3. bataljona 8. krajiške NOU brigade porušili 1 km pruge između Prijedora i Bosanskog Novog. Minerska grupa Kozarskog odreda srušila je most na pruzi između Dobrljina i Volinje.
19decembra 1943. godine 2. batlajon 6. krajiške NOU brigade srušio je prugu između Kozarca i Omarske.
20.decembra 1943. godine borci 8. krajiške NOU brigade vodile su borbu sa neprijateljem na pruzi od Blagaja u pravcu Svodne. Neprijatelj je imao 6 mrtvih i dva oštećena blindirana vagona, pa se povukao u Blagaj.
Borci 2. bataljona 6. krajiške NOU brigade vodili su borbu sa neprijateljem koji se kretao iz Kozarca prema Omarskoj. Neprijatelj je prisiljen da se povuče.
Noću između 20. i 21. decembra 1943. godine borci Kozarskog odreda pokidali su prugu na 8 mjesta između Dobrljina i Volinje.
21. decembra 1943. godine borci 1. bataljona 6. krajiške NOU brigade i 1. četa 2. bataljona 11. krajiške NOU brigade izvršile su napad na Piskavicu. Zaplijenjeno je nešto municije i opreme.
22. decembra 1943. godine 1. bataljon 11. krajiške NOU brigade izvršio je napad na Dobrljin.
23. decembra 1943. godine 2. bataljon 11. krajiške NOU brigade napao je neprijatelja kod Puharske (Prijedor). Ubijeno je više neprijateljskih vojnika.
4. bataljon 11. krajiške NOU brigade dočekao je neprijateljsku patrolu i zarobio je na pruzi Bosanski Novi-Kostajnica.
24. decembra 1943. godine borci 2. bataljona 6. krajiške NOU brigade porušili su oko 2 km pruge i telefonske linije izmedu Kozarca i Omarske.
Borci 8. krajiške NOU brigade dočekali su neprijateljsku kolonu koja je išla iz Prijedora u pravcu Bišćana i natjerala je na povlačenje.
26.decembra 1943. godine borci 2. bataljona 11. krajiške NOU brigade dočekali su 40 neprijateljskih vojnika na pruzi između Ivanjske i Piskavice. Došao je i oklopni voz. Partizani su se povukli.
27.decembra 1943. godine jedna četa 4. bataljona 11. krajiške NOU brigade dočekala je neprijatelja na pruzi kod Martin-broda.
28.decembra 1943. godine jedinice 11. krajiške NOU brigade krenule su u pravcu Bosanske Dubice i Bosanske Gradiške.
29.decembra 1943. godine jedna ćeta 1. bataljona 6. krajiške NOU brigade porušila je prugu između Prijedora i Kozarca na 5 mjesta. 4. bataljon 6. krajiške NOU brigade srušio je prugu između Omarske i Piskavice.
Neprijateljske snage u zaštiti tenkova pošle su iz Prijedora u pravcu sela Cikota. Te snage je dočekao 4. bataljon 8. krajiške NOU brigade, pa se neprijatelj povukao uz znatne gubitke.
decembra 1943. godine jedinice NOV kretale su prema Banjoj Luci i Bosanskoj Gradišci.
Glavnina 5. udarnog korpusa NOVJ, ojačana dvjema brigadama Prvog proleterskog udarnog korpusa NOVJ (ukupno 8 brigada, 5 odreda, 3 artiljerijska diviziona formiranih u 5 grupa), otpoćela je prvu banjalučku operaciju. Cilj operacije je da zauzme Banju Luku, Bosansku Gradišku i Prijedor i privuče na sebe jače neprijateljske snage iz istočne Bosne i time olakša odbranu 3. udarnog korpusa NOVJ. Zauzet je veći dio Banje Luke, ali nije bilo uspjeha na Bosanskoj Gradišci, pa su napadi obustavljeni. Poginulo je i ranjeno oko 600 i zarobljpno 990 neprijatelj-skih vojnika. Jedinice Narodnooslobodilačke vojske imale su oko 200 poginulih i oko 400 ranje-nih boraca. (170,688)
U toku 1943. godine formirano je 114 seoskih, 14 opštinskih, 4 sreska i Okružni narodno-oslobodilački odbor za Kozaru.
Krajem 1943. godine provedeni su izbori za sve opštinske i sreske NOO-e na području Kozare. Nakon izbora svih opštinskih i sreskih NOO-a ujednačen je i njihov rad. Rad sreskih NOO-a organizovan je
19
tako što su formirani sektori pri njihovim izvršnim odborima: organizacioni, administrativni, zdravstveni, kulturno-prosvetni i poljoprivredni. (275,304) Važan zadatak NOO je da obezbijedi prehranu vojske i stanovništva. Radilo se na tome da se obavi proljetna sjetva i žetva. U toku 1943. godine bilo je dosta oboljenja od tifusa pa je pečen kreč i krečene su kuće. (275,305)
Istim intenzitetom na kozarskom području razvila se i partijska organizacija od ćelije do okružnog komitata KPJ, omladinska organizacija. Narodni front i organizacija Antifašističkog fronta žena.
Do kraja 1943. godine bila su formirana opunomoćstva Odjeljenja zaštite naroda za sva četiri sreza područja Kozare. Pored formiranja Odjeljenja zaštite naroda bio je formiran i Odred narodne odbrane za područje Kozare.
Zahvaljujući dobroj saradnji vojske, organa vlasti i partijskih organizacija, u brigadu se javilo nekoliko stotina novih boraca, prvenstveno omladinaca i omladinki.
Decembra 1943. godine samo u 5. krajiškoj (kozarskoj) NOU brigadi, se oko 1300 boraca, bilo je 323 člana SKOJ-a. U 1. krajiškoj brigadi bilo je oko 300 članova SKOJ-a, a u 2. krajiškoj brigadi 280 članova SKOJ-a.
Tokom 1943. godine Nijemci su iz Ljubije do Goringovih zavoda u Lincu izvezli 550.000 tona željezne rude. (275,371)
Jedinstvo partizana i naroda, stvoreno pod rukovodstvom KPJ, ostalo je čvrstim pored svih pokušaja neprijatelja da se ubistvima i mučenjima to jedinstvo razbije. Sva nastojanja neprijatelja da terorom, uništavanjem i drugim sredstvima demorališe narod, da mu uguši vjeru u pobjedu narodnooslobodilačke borbe, ostala su uzaludna. Kozara je davala nove borce, formirala nove jedinice Narodnooslobodilačke vojske, postajala i bila nepobjediva. Takvo ubjeđenje stekle su i sve neprijateljske jedinice koje su, do zuba naoružane, nasrtale na ovu planinu i na njoj ostajale bez života, ubjeđeni da joj ne mogu ma šta učiniti. Eto, to je herojski narod Kozare i plahina Kozare! Bila je i ostala nepobjediva za sve okupatore i izdajnike koji su na nju dolazili. Tu su svi oni ostavili svoje kosti, ali je nisu pokorili.