Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine objavio je 1988. godine Arheološki leksikon BiH, rezultat stogodišnjeg rada arheologa, u kojem su popisana sva do tada poznata arheološka nalazišta na tlu naše zemlje. Ova nalazišta podijeljena su po regijama, a Dubica se našla u Regiji 2, zajedno sa opštinama Bosanski Novi i Prijedor.

Iako su i sami priređivači naglasili da sasvim sigurno postoje “stotine i stotine lokaliteta na koje još nije kročila noga arheologa”, ovaj leksikon bio je i ostao izuzetno značajno djelo jer se po prvi put na jednom mjestu našlo više od šest hiljada arheoloških nalazišta koja svjedoče o bogatoj i burnoj prošlosti Bosne i Hercegovine.

Na području dubičke opštine, arheolozi su locirali 14 nalazišta koja pripadaju praistoriji, antičkom dobu i srednjem vijeku.

ALILBAŠIĆA BRDO – Rimsko naselje, sitniji ulomci keramičkih posuda i komad narukvice od tamnomodrog stakla. Nalazište je moguće okvirno datirati u 1-2. vijek.

CINTOR (Bačvani) – Srednjovjekovna crkva i nekropola. Na putu Dubica-Kostajnica, kod raskrsnice za Slabinju, nalaze se tragovi zidova i grobovi iz kasnog srednjeg vijeka.

CRKVINA (Dvorište) – Rimska građevina, po površini rastresena rimska opeka.

CRKVINA (Gornja Gradina) – Rimska građevina, ostaci temeljnih zidova i fragmenti opeke.

DUBICA – Srednjovjekovno naselje s utvrđenim gradom. Na desnoj obali Une ostaci građevina koje vjerovatno pripadaju srednjem vijeku.

GRADINA (Donja Slabinja) – Srednjovjekovna utvrda. Ruševine manje utvrde nepoznatog imena raspoznaju se na niskom brdašcu. Ostaci građevine veličine oko 25×10 metara sastoje se od temelja zidanih u krečnom malteru.

GRADINA (Malo Dvorište – Čitluk) –Praistorijska gradina i rimski refugij. Probno iskopavanje izveo je ZDENKO ŽERAVICA. Mjesto je bilo nastanjeno u doba vučedolske kulture(između 3000. i 2200. prije naše ere) i u željezno doba. Na lokalitetu je u kasnoj antici podignuto manje utvrđenje.

JELOVAC (Dvorište) – Srednjovjekovni dvorac, građevina u vlasništvu knezova Babonića Blagajskih.

KAMENIK (Suvaja) – Antičko i kasnoantičko naselje. Uz obalu Une ruševine koje se prostiru na površini od oko 5 hektara, većim dijelom su iskrčene u najnovije vrijeme. Otkriveni su i ostaci većih javnih termi, a mnogo prostraniji kompleks nije još istražen. Naselje je dalo ime putnoj stanici Ad Praetorium.

ROSULJE (Strigova) – Antičke građevine i srednjovjekovna keramika. Tragovi rimskih građevina, a u blizini, na padini prema rječici Strigovi, fragmenti opeke i srednjovjekovne keramike.

UMKE (Donja Slabinja) – Grupa od pet većih praistorijskih tumula. Najveći među njima zvan Velika umka ima u prečniku 50 do 60 metara, a visok je oko deset metara. Jedna nešto manja humka ima prečnik oko 35 metara i visinu oko 6 metara, dok su ostale tri nešto manje. Lokalitet je neistražen pa se ne može sa sigurnošću reći da li su u pitanju grobni tumuli ili kultni objekti. Pripadaju najvjerovatnije bronzanom ili željeznom dobu.

VELIKA GRADINA (Donja Slabinja) –Praistorijska gradina i rimski građevinski objekti. Nema tragova fortifikacija, ali je plato sa tri strane prirodno zaštićen strmim padinama. Pored praistorijske, po površini ima i rimske keramike, kao i ostataka zidova. Mlađe željezno i rimsko doba.

VOJSKOVA – Bronzani objekti, možda iz grobova. Bronzana igla i dvije bronzane narukvice nađene navodno uz fragmente keramike prilikom kopanja podruma za kuću, na dubini do 2 metra. Pripadaju kraju brozanog doba. Iz istog sela potiče i jedan bronzani mač, slučajni nalaz iz ranije faze kasnog bronzanog doba.

ZIDINA (Gornja Gradina) – Praistorijska gradina i kasnoantički objekti. Iznad potoka koji iz sela Gradine teče prema Puharskoj rijeci, na platou visokog brda i na padinama, rijetki nalazi sitnih ulomaka keramike. Na sjevernoj padini ima kamena, vjerovatno od urušenih zidova. Možda mlađe željezno doba i kasnoantički refugij.

// zurnal-hrast.com