Slom Kraljevine Jugoslavije u Aprilskom ratu bio je brz i neminovan. Iako je predsjednik vlade general DUŠAN SIMOVIĆ 12. aprila 1941. izjavio da gaji “puno povjerenje u moralnu snagu vojske i naroda”, već narednog dana prvi njemački motociklisti pojavili su se na starom drvenom mostu koji je spajao Hrvatsku i Bosansku Dubicu. Obezglavljena jugoslovenska vojska u povlačenju u dva je navrata pokušala da sruši most na Uni. Prvi put most je posut sa deset kanti benzina i zapaljen, ali “hrastovina nije htjela da gori”. Potom je postavljen i eksploziv, no zbog nestručnosti vojnika – do eksplozije nije došlo.

Tako su, tačno u podne 13. aprila, predsjednik opštine AVDIBEG CERIĆ i ugledni građani Dubice na mostu dočekali njemačku vojsku.

“Bio sam kao vjerski predstavnik Srba pravoslavne vjere. Došao je najprije jedan tenk s vojnicima. Izašao je njemački podoficir, stupio je pred sakupljene građane i tumač mu je ispričao da u gradu nema jugoslovenske vojske, da je građanstvo mirno i pokorno. Stan za oficire i vojnike bio je već pripremljen u hotelu Prizren i u kući braće Kosovića i Banovinskoj bolnici, građanskoj i osnovnoj školi”, piše u Memoarima prota SLAVKO VUJASINOVIĆ.

Ubrzo je u Dubici formiran i ustaški logor. Kako je zabilježio IZUDIN ČAUŠEVIĆ, ustašku vlast u gradu organizovali su šef šumarske uprave IVAN VAROVIĆ, zemljoposjednik SULEJMAN-BEG CERIĆ i činovnik JOSIP MAŽAR. Za logornika je određen Varović, ali ga je ubrzo zamijenio PETAR MAŽAR iz sela Parnice.

Prema podacima koji su nakon rata “provjereni u opštinskim komitetima”, ustaškom pokretu u Dubici pristupilo je 39 lica. Suprotno očekivanju i propagandi vlasti NDH, bosanski muslimani nisu prilazili ustaškoj organizaciji u iole značajnijem broju. NADA KISIĆ-KOLANOVIĆ u knjizi Muslimani i hrvatski nacionalizam 1941-1945 (Zagreb, 2009) podvlači da je u Sarajevu među 2.500 članova ustaškog pokreta bio 151 musliman, dok je u Banja Luci ustašku uniformu obuklo tek njih dvadeset. Čaušević navodi da se u Prijedoru “od 4.536 Muslimana i Hrvata u ustaše prijavilo oko 30 lica ili 0,65 odsto tog dijela stanovništva”.

Prva mjera novoformiranih ustaških vlasti na području Dubice bila je prikupljanje oružja i vojne opreme, uz prijetnju smrtnom kaznom. Tadašnji sekretar sreskog komiteta Komunističke partije BOŠKO ŠILJEGOVIĆ docnije će zapisati da je “budnost partijske organizacije tada zakazala”. To će postati kristalno jasno kada u julu započne ustanak.

“Najveći dio oružja koje se otprije zateklo ili donijelo u dubička sela poslije rasula jugoslovenske vojske, predali su seljaci ustaškoj vlasti još tokom prve polovine maja. Iako se radilo o nekoliko desetina karabina i nešto više lovačkih pušaka i revolvera, ipak je to bila krupna greška koja se kasnije osjećala i svima nama svetila. U toku priprema i stvaranja prvih oružanih grupa znalo se sigurno za svega sedam vojničkih pušaka, što je bilo više nego nedovoljno”, pisao je Šiljegović u prilogu Pripremanje ustanka u dubičkim selima.

Nakon što je prikupila oružje, nova vlast započela je sa sprovođenjem nove politike. U nezavisnoj Hrvatskoj nije bilo mjesta za Srbe i od sredine maja 1941. to im je jasno stavljeno do znanja. Na zidovima, drveću i telegrafskim stubovima pojavljuju se plakati i parole: “Srbe očistiti čeličnom metlom” i “Srbe na vrbe”.

“Tokom maja i juna 1941. uslijedio je i niz naredbi, direktiva i uputstava kojima se ograničavaju ili potpuno ukidaju prava Srba: zabrana ćirilice, zabrana upotrebe pojma Srbin pravoslavne vjere, zakonska odredba o prelasku s pravoslavne na katoličku vjeru, ukidanje srpskih škola, zabavišta i slično. Sve ove mjere ustaških vlasti pokazale su da je srpsko stanovništvo u NDH stavljeno van zakona”, piše DUŠAN SAMARDŽIJA u knjizi Bosanskodubičko područje u NOR-u 1941-1945.

Dubicu je prekrio najcrnji mrak. Nižu se ubistva, hapšenja i pljačke. Početkom jula uhapšeno je i sedam sveštenika iz dubičkog sreza, među njima i prota Vujasinović, za čije se oslobađanje zalažu “mnogi muslimani” koji pišu molbu i šalju delegaciju u Zagreb. Bez uspjeha. Strah se širi selima. U izvještaju obavještajnog odsjeka savskog divizijskog područja NDH, od 18. jula, stoji da “neraspoloženje prema ustašama uočljivo raste zbog njihovih bezakonja i pljačke” te da su Srbi “jako utučeni i uplašeni i svakako nam ne žele ništa dobro”. Autor izvještaja napominje i da je najnoviji pozdrav sa kojim se Srbi pozdravljaju Štip, “što znači: šuti, trpi i pamti…”

Ozren RADULOVI
/ Hrast /